۱۳۹۳/۱/۲۸

"آنادیلینده ائییتیم" حاققیندا ایلک تۆرکجه و آکادمیک کیتاب یاییملاندی+ایندیرمک باغلانتیسی

اۇمۇد اۇرمۇلۇ
ائییتیمده آنادیلینین قۇللانیلماسی، بیر اینسان حاققیدیر. چاغداش حۆقۇقۇن چرچئوه‌سینی جیزان بیرچۏخ متینده، اینسانلارین اؤز دیللرینده ائییتیم یاپمالاری بیر حاق اۏلاراق تانینمیشدیر. بۆتۆن وطنداشلارینا ائشید خیدمت ائتمه‌‌یه یۆکۆملۆلۆیۆ بۇلۇنان دئولتلرین گؤرئوی، بۇ حاققین قۇللانیلماسی اۆچۆن گره‌کلی اؤنلملری آلماقدیر. آنجاق ایراندا- هرکسه ایستاندارد بیر کیملیک و یاشام طرزی دایاتان وطنداشلیق آنلاییشی ندنیله- تۆرکلر ائییتیمده آنادیلینی قۇللانما حاققیندان محرۇم ائدیلمکده‌دیرلر. بۇ محرۇمیت، هم گئدرک گۆجسۆزلشن تۆرک دیلینین قۏرۇنماسینی و گلیشدیریلمه‌سینی اۏلاناقسیز قیلماقدا، هم آنادیلی تۆرکجه اۏلان اۇشاقلاری ائییتیم سۆره‌جلرینده یارار ایتیریملی قۏنۇما گتیره‌رک بۇ اۇشاقلارین اۏخۇل باشاریلارینی اۏلۇمسۇز یؤنده ائتگیلمکده و هم ده تۏپلۇمسال آیریشمانی سۆرعتلندیرمکده‌دیر.  
تۆرکلر ایراندا آنادیلینده ائییتیم ایسته‌یینی آشاغیداکی اۆچ ته‌مه‌له دایاندیرماقدادیرلار:
بیرینجی، ائییتیمده آنادیلینین قۇللانیلماسینین بیر اینسان حاققی اۏلدۇغۇدۇر. چاغداش حۆقۇقۇن چرچئوه‌سینی جیزان بیرچۏخ متین، اینسانلارین اؤز دیللرینده ائییتیم یاپمالارینی بیر حاق اۏلاراق بلیرلر و بۇنۇ دئولتلرین بۆتۆن وطنداشلارینا ائشید خیدمت ائتمه یۆکۆملۆلۆیۆنۆن ده بیر گره‌یی اۏلاراق سایار. دۏلایسیلا دئولتلره دۆشن، بۇ حاققین گره‌یینی یئرینه گیترمه‌یه چالیشمالاریدیر. ایراندا ایسه، تۆرک ایمپراتۏرۇلۇغۇ اۏلان قاجارلار دئوریلدیکدن سۏنرا تۆرکجه دیلسه‌ل و اۇلۇسال بۆتۆنلۆیه بیر تهدید اۏلاراق گؤرۆلمۇش و یۏخ ساییلمیشدیر. تۆرکجه ایندی ده بیر تهدید اۏلاراق آلقیلانماسی ایسه، اۇلۇس – دئولت مۏدلینین دارتیشلیدیغی گۆنۆمۆزده چاغی‌کئچمیش بیر دۇرۇمدۇر. آرتیق یاپیلماسی گره‌کن، ایران دئولتینین سۏن ایللرده‌کی سیاستیندن وازکئچمه‌سی و تۆرکجه‌نین ائییتیمده قۇللانیلماسی اۆچۆن گره‌کن قۏشۇللاری حاظیرلاماسیدیر. 
ایکینجیسی، ائییتیمده آنادیلینین قۇللانیلماسی، تۆرک دیلینین قۏرۇنماسی و گلیشدیریلمه‌سی اۆچۆن "اۏلمازسا اۏلماز"دیر. دیل ساده‌جه ایله‌تیشیم آراجی دئییلدیر؛ عئینی زاماندا بیر اکینجین ده داشیییجیسیدیر. بۇ ندنله اکینجین گلیشیب سرپیلمه‌سی دیلین قۇللانیمییلا دۏغرۇدان باغلانتیلیدیر. ائییتیمده قۇللانیلان بیر دیل، سۆره‌کلی اۏلاراق اؤزۆنۆ یئنیلر، یاشامین هر آلانیندا مئیدانا گلن دئییشیملره اؤزۆنۆ اۇیارلار، یئنی قاوراملار تاپار، باشقا دیللرله ائتگیله‌شیمه گیرر و گئده‌رک داها وارسیل بیر ایچه‌رییه قۏوۇشار. بۇنا قارشیلیق ائییتیمده و قامۇسال آلاندا قۇللانیلماسی یاساقلانان بیر دیل، گۆنده‌لیک یاشاما حبس‌اۏلۇر و گۆن کئچدیکجه گۆجسۆزله‌شیب یۏخسۇللاشار. بۇگۆن تۆرکجه بئله بیر تهلۆکه‌ ایله قارشی قارشییادیر و بۇ تهلۆکه‌نی قالدیرمانین یۏلۇ، تۆرکجه‌نین ائییتیمده قۇللانیلماسینی ساغلاماقدان کئچمکده‌دیر.
اۆچۆنجۆسۆ، تۆرکجه‌نین ائییتیمده قۇللانیلماسی، ایرانین اه‌ن اؤنملی سۏرۇنلاریندان بیری اۏلان تۆرک سۏرۇنۇنۇن حل اۏلماسینا دا اۏلۇملۇ بیر قاتقی یاپاجاقدیر. تۆرک کیملییی و تۆرک دیلینی داشییان فرقلی گرۇپلار و اینسانلارین ایراندا تۆرک سۏرۇنۇ قۏنۇسۇندا بیربیریندن چئشیدلی آچیلاردان قۏنۇیۇ دیرلندیره‌بیلر آنجاق هامیسینین اۏرتاق نؤقطه‌سی و وازکئچیلمز ایستکلرینین بیری تۆرکجه‌نین ائییتیمده قۇللانیمی و آنادیلینده ائییتیمدیر.
بۇ چالیشما، سؤزۆ ائدیلن گره‌کلیلیکلر و ایستکلردن یۏلا چیخاراق حاظیرلانمیشدیر. چالیشمادا آماج، ائییتیمده تۆرکجه‌نین قۇللانیلماسینین یاراتدیغی سیاسال، تۏپلۇمسال، ایقتیصادی، پسیکۏلۏژیک، ائییتیمسه‌ل و دیلسه‌ل تخریباتلاری اۏرتایا قۏیماق و بۇ تخریباتلاری اۏرتادان قالدیرمایا یؤنه‌لیک اؤنلملرین گلیشدیریلمه‌سینه قاتقی سۇنماقدیر. 
بۇ چئویری اۆچۆن ایرانین ایچینده دئولت طرفیندن یایین ایزینی آلامادیغیم اۆچۆن دیشاریداکی فارس یاییم ائولرینه باش‌وۇردۇم آنجاق حاضیرلانان پیتییین تۆرکجه اۏلدۇغۇ اۆچۆن بیرچۏخ تانینمیش فارس یایین ائوی ایچده‌کی کیمی بۇ حاققی بیزه تانیمادیلار. بۇنۇنلا بیرلیکده دیشاریدا یاشایان یاخین آرخاداشلاریمدان بیر کیشی دیشیندا تۆرک تۏپلۇمۇندان هئچ کیمسه بۇ چالیشمانین بیر پیتیک اۏلاراق یایینلانماسیندا یاردیمچی اۏلمادی و سۏن اۏلاراق آیلارجا اؤزه‌ل زامانیمی آییردیغیم بۇ چالیشمانی اینترنت آراجیلیغییلا پایلاشیمینی دۆشۆندۆم. دۏغرۇسۇ ایران کیمی "تۆرک دیلی" و "تۆرک کیملییینین" ائمگه‌من دئولت و میللت طرفیندن دانیلیغی و یۏخ ساییلدیغی بیر جۏغرافیادا تۆرکجه بیر سؤزجۆک اۆره‌تمک اۏ قدر قۏلای دئییل آنجاق تۆرکجه‌نی گلیشدیرمک و گنجلریمیزه چاغداش قاوراملاری تۆرکجه آراجیلیغییلا آختارماق ائگه‌من سؤیلم قارشیسیندا بیر دیره‌نیش اۏلاراق دۆشۆنۆرسک، باسقینین و یۏخ ساییلمانین اؤنۆنده بدل اۆده‌مدن اؤز سؤیله‌میمیزی یارادماق اۏلاناقسیزدیر. منیم آیلارجا اؤزه‌ل زامانیمی آلان بۇ چالیشمایا یایین ایزینی آلمادیغیم آنجاق ایلک کز تۆرکجه‌ده و آکادمیک اۏلاراق "آنادیلینده ائییتیم" قۏنۇسۇندا بیر پیتییین اینترنت آراجیلیغییلا اۏلسا بیله یایینلانماسینی بۆیۆک بیر باشاری اۏلاراق گؤرۆب دیرلندیرمکده‌یم.
دیل یاراسی کیتابینی بۇرادان یوخسا بۇرادان ایندیره‌بیلرسینیز.‌