"اۇلۇس- دئولت" و "اۇلۇسال کیملیک"

اۇمۇد اۇرمۇلۇ

دئولتین "اۇلۇس" ایله بیرلیکده دۆشۆنۆلمه‌سی، چاغداش دئولتین یۆکسلیشیله بیرلیکده اۏلۇشان اه‌ن اؤنملی ذهنی و یاپیسال دئییشیملردن بیریدیر. هابرماسا گؤره، "دئولت" و "اۇلۇس" سؤزجۆکلرینین "اۇلۇس- دئولت" اۏلاراق بیربیریله قایناشماسی ۱۸. یۆزایلین سۏنلارینداکی دئوریملردن سۏنرایا راستلار. درک هیتر(Derek Heater) ده، "اۇلۇس" قاورامینین یئره‌ل باغلامیندان قۏپاردیلیب "دئولت" ایله ایلیشگیلی اۏلاراق دۆشۆنۆلمه‌سینین ۱۸. یۆزایلدن سۏنراکی بیر گلیشمه اۏلدۇغۇنۇ سؤیلر. اۇلۇس ایله دئولتین باغلانتیلاندیریلماسی، "اۇلۇس" دئییلن تۏپلۇلۇغۇن دئولت طرفیندن بیر یارادماسینا باغیملی تۇتۇلماسینی برابرینده گتیرر. دئولت، اۇلۇسۇ ایشلر و اۏنا بیر سیاسال کیملیک قازاندیریر.

اۇلۇسا بیر کیملیک قازاندیرما، اۇلۇس- دئولت یاشامسال بیر گره‌کلیلیکدیر. هر نه قدر چاغداش دئولت یاپیلانماسییلا بیرلیکده دئولتلر اؤنجه‌دن صاحیب اۏلمادیقلاری درجه‌ده بیر یؤنه‌تیمسه‌ل و جۏغرافی بۆتۆنلۆیه قۏوۇشدۇلارسا دا، بۇ یئترلی دییلدیر. یؤنه‌تیمسه‌ل و جۏغرافی بیرلییی تاماملایاجاق و گۆونجه آلتینا آلاجاق بیر اکینجسه‌ل بیرلییه احتیاج واردی. بۇ ندنله دئولت، انرژیسینین و اۏلاناقلارینین اؤنملی بیر بؤلۆمۆنۆ، تۏپلۇلۇغۇن یئره‌ل ایلیشگینلیک باغلارینی آشان اۇلۇسال سیمگه‌لری یارادمایا و بۇنلاری قۇللاناراق اکینجسه‌ل باغداشیقلیغی ساغلامایا خرجله‌دی. 

اکینجسه‌ل فرقلیلیکلری تؤرپۆله‌مک، تۏپلۇلۇغۇن پایلاشدیغی ائتنیک، دیلسه‌ل و دینسه‌ل "بیرلیک" دۆشۆنجه‌سینی سۆره‌کلی اۏلاراق ایشله‌مک و بئله‌جه اکینجسه‌ل باخیمدان تک پارچا بیر تۏپلۇم یارادماق، بۆتۆن اۇلۇس- دئولتلرین اؤنجه‌لیکلی آماجی اۏلدۇ. دئولتین بللی بیر سیاسال کیملیک داشییان بیر اۇلۇس یاراتمادا یارارلاندیغی دۆشۆنجه ایسه میللییتچیلیکدیر. میللییتچیلیک، آورۇپاداکی تۏپلۇلۇقلارین اۇلۇس- دئولت اۏلاراق هؤرگۆتلنمه‌یه باشلادیقلاری ۱۸. یۆزایلدن سۏنرا بیر سیاسال ایدئۏلۏژی اۏلاراق بلیرله‌میشلر.

میللییتچیلیک ایدئۏلۏژیسینین بیرسیرا مرکزی اؤنرمه‌لری بۇلۇنۇر. اسمیته گؤره بۇنلار دؤرد دنه‌دیر: بیرینجیسی، دۆنیانین هر بیرئی اؤز بیرئیسللییی، تاریخی و یازقیسی اۏلان میللتلره بؤلۆنمۆش اۏلدۇغۇ ساویدیر. ایکینجیسی، میللتین تۏپلۇمسال و سیاسی گۆجۆن قایناغی اۏلماسی و میللته باغلیلیغین باشقا بۆتۆن صداقت باغلارینی اۆستۆنده یئر آلماسیدیر. اۆچۆنجۆسۆ، ایر اؤزگۆرلۆک ایسته‌یلیرسه اینسانلارین بیر میللتله اؤزدشلشمه‌لری زۏرۇنلۇلۇغۇدۇر. و دؤردۆنجۆسۇ ده، دۆنیادا باریش و گۆونلییین ائگه‌من اۏلماسی اۆچۆن میللتلرین اؤزگۆر و گۆونلیک ایچینده وار اۏلمالاری گره‌ییدیر. بۇ ته‌مه‌ل دۆشۆنجه‌لردن حرکتله میللییتچیلیک، "میللی بیرلیک، میللی کیملیک، قارداشلیق" کیمی قاوراملار اۆره‌تیر و بۇ قاوراملارین قامۇسال قۇللانیمینی اۏلابیلیر اۏلدۇغۇنجا یایقینلاشدیراراق تۏپلۇلۇغۇن بۇ قاوراملار چئوره‌سینده شهرلشمه‌سینی ساغلامایا چالیشار.

میللییتچی ایدئۏلۏژیده آماج، دئولتین سیاسی بیرلییینی ساغلاما آلماق، فرقلیلیکلردن بیر پارچا بۆتۆن اۏلۇشدۇرماق و ایقتیصادی چاغداشلاشمایی تاماملایابیلمکدیر. دئولتین بۆتۆن اۏلاناقلاری بۇ آماجلار اۆچۆن حرکته کئچیریلیر. بۆیۆک اۏردۇلار اۏلۇشدۇرۇلۇر و دئولت بۆدجه‌سینی ساغلاماق اۆچۆن دۏغرۇدان وئرگی سیستمینه کئچیلیر. اۏخۇل و نیظامی اۏجاقلارییلا تۏپلۇمۇن گئنیش بؤلۆمۆ سیستمین قاپساما آلانینا گیرمه‌یه باشلار. دیلده، تاریخده، اۇزلۇقده و گۆنده‌لیک یاشانتیدا تک بیر گه‌له‌نک بلیرله‌نیر ویا یارادیلیر و بۇ گه‌له‌نه‌یه‌ داها اؤنجه وار اۏلان باشقا گه‌له‌نکلره قارشی اۆستۆنلۆک قازاندیریلیر. اۇلۇسال ائییتیم قۇرۇملاری قۇرۇلۇر، ایستاندارد دیللر دایاتیلیر، سرگیلر و مۆزه‌لر قۇرۇلۇب اۇزلۇقسال چالیشمالار دستکله‌نیر، اۇلۇسال اکینج اۆره‌تیمی ساغلاماق اۆچۆن اۇلۇسال بایراقلار، مارشلار، سیمگه‌لر و گه‌له‌نکلر یارادیلیر.

بۇ بیچیمده حرکت ائدن بۆتۆن یئره‌ل کیملیکلرین اۆز‌رینده باغداشیق بیر اۇلۇس کیملییی اۏلۇشدۇرۇلماسی سۆره‌جینده ائگه‌من سینیف و بۇ سینیفین اکینج و قۇرۇملاری بلیرله‌ییجی بیر اؤنه‌مه صاحیب اۏلۇر. اۇلۇسال بیلینج سئچکینلر طرفیندن اۏلۇشدۇرۇلاراق اینسان تۏپلۇلۇقلارینا فرقلی کاناللار آراجیلیغیلا آختاریلیر. سیرادان اینسانلاردان گؤزله‌نن و ایسته‌ییلن، ائگه‌من و ائییتیملی سینیفلارجا بلیرله‌نن اکینج و قۇرۇملارلا اؤزدشلشمه‌لری ویا بۇنلارلا چۏخ آچیق اۇیۇشمازلیغی دۆشۆمکدن چکینمه‌لیدیرلر؛ اۇلۇسلاشما بۇنۇ گره‌کدیریر. بۇ باغلامدا میللییتچیلییین تاریخسه‌ل ایشلوی، عایله، تۏپلۇلۇق، عشیرت کیمی آلت- کیملیکلرین دئولتین بۆتۆنسه‌للییینی انگلله‌مه‌سینه مانع اۏلماق اۆچۆن بۆتۆن کیملیکلرین اۆزرینده بیر "اۆست- اۇلۇسال کیملیک" یارادماق و بۇ اۆست- کیملییی اینسانلارین باغلیلیغینین اۏداق نؤقطه‌سی یاپماقدیر.
ایلگیلی یازیلار:
اۇلۇس – دئولت، ائییتیم دیلی

تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک

اۇلۇس(Ulus)= ملت

اۇلۇسال(Ulusal)= ملی

کیملیک(Kimlik)=هویت

چاغداش(Çağdaş)= معاصر

اۇلۇشۇم(Oluşum)= شکل‌گیری

اؤنملی(Önəmli)= مهم

یاپیسال(Yapısal)= ساختاری

سوْن(Son)=انتها

دئوریم(Devrim)= انقلاب

قاورام(Qavram)= مفهوم

یئره‌ل(Yerəl)= محلی

گلیشمک(Gəlişmək)= توسعه

تۏپلۇلۇق(Topluluq)= جمعیت

باغیملی(Bağımlı)= وابسته

یاشامسال(Yaşamsal)= حیاتی

گره‌کلیلیک(Gərəklilik)=الزام

یؤنه‌تیمسه‌ل(Yönətimsəl)= اداری

یئترلی(Yetərli)= کافی

گۆونجه(Güvəncə)= گارانتی

اکینج(Əkinc)= فرهنگ

اۏلاناق(Olanaq)= امکان

سیمگه(Simgə)= سمبل

باغداشیق(Bağdaşıq)= هموژن

تؤرپۆله‌مک(Törpüləmək)= سوهان زدن

سۆره‌کلی(Sürəkli)= مداوم

آماج(Amac)= هدف

هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات

اؤنه‌ری(Önəri)= پیشنهاد

یازقی(Yazqı)= سرنوشت

ساو(Sav)= ادعا

قایناق(Qaynaq)= منبع

اؤزگۆر(Özgür)= آزاد

اؤزدشلشمک(Özdəşləşmək)= یکسان‌سازی

زۏرۇنلۇ(Zorunlu)= اجباری

باریش(Barış)=صلح

گۆونلیک(Güvənlik)= امنیت

ائگه‌من(Egemən)= حاکم‌

ته‌مه‌ل(Təməl)= اساس

اۆره‌تمه(Ürətmə)= تولید

یایقین(Yayqın)= رایج

اوْردۇ(Ordu)=ارتش

وئرگی(Vergi)= مالیات

اۏخۇل(Oxul)= مدرسه

قاپساملی(Qapsamlı)= جامع

اۇزلۇق(Uzluq)= هنر

گۆنده‌لیک(Gündəlik)= روزمره

گه‌له‌نک(Gələnək)= سنت

اۆستۆنلۆک(Üstünlük)= برتری

ائییتیم(Eyitim)= آموزش

قۇرۇم(Qurum)= موسسه

دایاتماق(Dayatmaq)= پافشاری کردن

بیچیم(Biçim)= فرم، شکل

بیلینج(Bilinc)= آگاهی

آراجیلیق(Aracılıq)=واسطه

اۇیۇشمازلیق(Uyuşmazlıq)= عدم تطابق

ایشلو(İşləv)=کاربرد