۱۳۹۷/۱/۲۸

تک‌دیللیلیغی یئنی‌دن دۆشۆنمک و چوْخ‌دیللیلیغین گلجه‌یی

اۇمۇد اۇرمۇلۇ
گۆنۆمۆزده دیل و چوْخ‌دیللیلیک کیمی قاوراملار بیر چوْخ اؤلکه‌ده اؤنملی بیر دارتیشما قوْنۇسۇدۇر؛ دۆنیادا بۇ آلاندا جیددی و چوْخ یؤنلۆ آراشدیرمالار یاپیلاماسینا قارشین، میللییتچی ایقتیدار سیاستلری گره‌یی گه‌نه‌للیکله تک‌دیللی اۇیقۇلامالاری سئچمکده‌دیر. گره‌ک دیللرله، گره‌کسه چوْخ‌دیللیلیکله ایلگیلی یایقین دۆشۆنجه و تۇتۇملارین چوْخۇ دۆنیانین بیرچوْخ بؤلگه‌سینده‌کی اۇیقۇلامالاردان و گۆونیلیر آراشدیرما وئریلریندن باغیمسیز، داها چوْخ باسقیجی ایقتیدار گۆجلری و تک‌دیللی سیاستلر طرفیندن بلیرلنمکده‌دیر. بۇ دۇرۇم، اؤزه‌للیکله آزینلیق دیللرینی دانیشان قرۇپلارین جیددی آیریمچیلیق و ائشیدسیزلیکلرله اۆز اۆزه گلمه‌سینه یوْل آچماقدا، سؤز قوْنۇسۇ قرۇپلارین قارشیلاشدیغی بۇ کیمی دۇرۇملارا قارشی گۆجلۆ بیر بیچیمده مۆجادیله ائده‌بیلمه‌سینین اؤنۆ کسیلمکده‌دیر. ایران سینیرلاریندا وار اوْلان تۆرکلرین ده دۇرۇملاری بۇنا اۇیان بیر اؤرنکدیر. اوْیسا دیل‌بیلیمی، ائییتیم‌بیلیملری، پسیکوْلوْژی، سیاست‌بیلیمی، توْپلۇم‌بیلیمی کیمی چئشیدلی آلانلاردا یاپیلان آراشدیرمالار، یایقین اینانیشلارین و اؤن‌یارقیلارین ته‌مه‌للرینین اوْلمادیغینی گؤسترمکده‌دیر. بۇ چالیشمانین آماجی، گۆونیلیر آراشدیرما سوْنۇجلارینا دایالی بیلگیلری تۆرک قامۇاوْیۇیلا پایلاشاراق ایراندا تۆرکلرین آنادیللری اۆچۆن یۆرۆتدۆکلری مۆجادیله‌یه قاتیقیدا بۇلۇنماقدیر.
1. ایکی‌دیللی اۇشاقلارین آنادیلی: آنادیلی ائییتیم اۆچۆن ندن اؤنملی؟
ایکی‌دیللی اۇشاقلارلا یاپیلان آراشدیرمالار گه‌نه‌ل اوْلاراق آنادیلینین کیشیلیکلرینین و ائییتیملرینین گلیشیمینده چوْخ اؤنملی بیر روْل اوْینادیغینی گؤستریر. بۇ قوْنۇدا چوْخ ساییدا آراشدیرماسی اوْلان و آزینلیق اۇشاقلارینین دیللرینین ائییتیمده قۇللانیلماسی گره‌کدییینی قۇرۇمساللاشدیران جیم کامینز بۇ بۇلقۇلاری بئله سیرالاماقدادیر:
1- ایکی‌دیللیلیک اۇشاقلارین دیلسه‌ل و ائییتسه‌ل گلیشیمینه اوْلۇملۇ قاتقیلار ساغلاییر: اۇشاقلار اوْخۇل ایللرینین ایلک زامانلاریندا ایکی یا دا داها چوْخ دیلده باجاریلارینی گلیشدیرمه‌یه دوام ائدرلرسه، دیل و دیلی ائتگین قۇللانماقلا ایلگیلی اوْلاراق درین بیر بیلگی صاحیبی اوْلۇرلار. اؤزه‌للیکله هر ایکی دیلده ده اوْخۇر- یازار اوْلۇرلارسا، دیلین ایشله‌ییشی قوْنۇسۇندا داها چوْخ اۇیقۇلاما یاپما و دانیشدیقلاری ایکی دیلین دۆنیا حاققینداکی بیلگییی نئجه فرقلی بیچیملرده قۇللاندیغینی قارشیلاشدیرما اوْلاناغی تاپیرلار. سوْن اوْتۇز بئش ایلده یاپیلان 150’دن چوْخ آراشدیرمانین سوْنۇجلاری آلمان فیلوْزوْف گوْته‌نین بیر زامانلار سؤیله‌دییینی گۆجلۆ بیر بیچیمده دستکله‌ییر: یالنیز‌جا بیر دیل بیلن اینسان اوْ دیلی گرچکدن بیلمه‌مکده‌دیر. آراشدیرمالار، ایکی‌دیللی اۇشاقلارین بیلگییی ایکی فرقلی دیلده ایشله‌مه باجاریلاریندان دوْلایی، دۆشۆنمه یئته‌نکلرینین ده داها اه‌سنک اوْلدۇغۇنۇ گؤسترمکده‌دیر.
2- اۇشاقلارین آنادیلینده‌کی گلیشیم دۆزئیی ایکینجی دیل گلیشیملرینین گۆجلۆ بیر گؤسترگه‌سیدیر: آنادیلینده ساغلام بیر دیل یئترلیلییینه صاحیب اوْلاراق اوْخۇلا باشلایان اۇشاق، ایکینجی دیلده اوْخۇر- یازارلیغی گلیشدیرمکده گۆجلۆک چکمز. آنا- آتالار و اۇشاقلارلا ایلگیله‌نن اؤته‌کی اینسانلار(اؤرنه‌یین خان‌ننه و دده‌لر) اوْنلارا آنادیللرینده سؤزجۆک و قاورام داغارجیقلارینی گلیشدیره‌بیله‌جک بیچیمده اؤیکۆلر آنلاتیب کیمی قوْنۇلاری دارتیشدیقلاری زامان، اۇشاقلار اوْخۇللارینا ایکینجی بیر دیل اؤیرنمه‌یه داها حاضیرلیقلی بیر بیچیمده گلیرلر. اۇشاقلارین بیلگی و باجاریلاری ائولرینده اؤیرندیکلری آنادیلدن اوْخۇلداکی دیله آختاریلماقدادیر. اۇشاقلارین قاورام و دۆشۆنمه باجاریلارینین گلیشیمی آچیسیندان باخدیغیمیزدا، بۇ دیللر بیربیرلرینه باغلیدیر. دیللرآراسی آختاریم ایکی یؤنلۆ اوْلابیلمکده‌دیر: اوْخۇلدا آنادیلی دستکلندییی زامان(اؤرنه‌یین ایکی‌دیللی بیر ائییتیم پروْقرامییلا)، اۇشاقلارین چوْخۇنلۇغۇن دیلینده اوْیرندیکلری قاوراملار، دیل و اوْخۇر- یازارلیق باجاریلاری آنادیللرینه آختاریلابیلمکده‌دیر. قیساجاسی ائییتیم اوْرتامیندا اۇشاقلارین هر ایکی دیله ده اه‌ریشیمینه ایزین وئریلدییی سۆره‌جه بۇ ایکی دیل بیربیرینی به‌سلر.
3- اوْخۇلدا آنادیلینین دستکلنمه‌سی ساده‌جه آنادیلینین گلیشیمینه دئییل اۇشاقلارین اوْخۇلداکی چوْخۇنلۇق دیلینده‌‌کی باجاریلارینین گلیشمه‌سینه ده قاتقی ساغلار: بۇ بۇلقۇ اؤنجه‌کی بۇلقۇلارین ایشیغیندا ده‌یرلندیریلدییینده هئچ ده چاشدیریجی دئییلدیر: (A)ایکی‌دیللیلیک اۇشاقلارا دیلسه‌ل قازانیملار ساغلار.( B) ایکی دیلده‌کی باجاریلار اؤنملی اؤلچۆده بیربیریله باغلانتیلی یا دا بیربیریندن باغیمسیزدیر. اوْخۇلدا آنادیللری ائتگین بیر بیچیمده اؤیرتیلدییی زامان، ایکی‌دیللی اۇشاقلار داها باشاریلی اوْلۇر و اۇیقۇن قوْشۇللاردا ایکینجی دیلده اوْخۇر- یازارلیقلاری گلیشر. تام ترسینه، اۇشاقلارین آنادیللرینده دانیشمالاری یاساقلانیر دا، بۇنۇن سوْنۇجۇندا آنادیللرینی اۇنۇدۇلۇرسا، اؤیرنمه اۆچۆن ته‌مه‌ل اوْلۆشدۇران کیشیسه‌ل و قاورامسال دایاناقلاردان یوْخسۇن قالیرلار.
4. اوْخۇلدا آزینلیق دیلییله اؤیرتیم یاپماق اۇشاقلارین اوْخۇلداکی چوْخۇنلۇق دیلینده آکادمیک گلیشیملرینه ضرر وئرمز: بعضی ائییتیمچیلر و آنا- آتالار ایکی‌دیللی ائییتیم یا دا آنادیلله اؤیرتیم پروْقراملارینا بۇ پروْقراملارین اوْخۇلداکی چوْخۇنلۇق دیلینه ضرر وئره‌جه‌یینی دۆشۆندۆکلری اۆچۆن قۆشقۆیلا یاناشماقدا. اؤرنه‌یین، اؤیرتیم سۆره‌سینین یۆزده 50’سینین اۇشاغین آنادیلینده، یۆزده 50’سینین ایسه اوْخۇلدا چوْخۇنلۇق دیلینده یاپیلدیغی ایکی‌دیللی بیر پروْقرامدا، اۇشاقلارین اوْخۇلداکی چوْخۇنلۇق دیلینی اؤیرنمه‌لری قاچینیلماز بیر بیچیمده انگله می تاخیلمیش اوْلماقدادیر؟ دۆنیانین بیرچوْخ یئرینده یۆرۆتۆلمۆش ائییتیم آراشدیرمالارینین اه‌ن گۆجلۆ اوْلاراق اوْرتایا قوْیدۇغۇ بۇلقۇلاردان بیری ایلکه‌ل بیر بیچیمده اۇیقۇلانان ایکی‌دیللی پروْقراملارین آزینلیق دیلینده اوْخۇر- یازارلیق و آلان بیلگیسینی دستکله‌دییینی و بۇنۇن اۇشاغین چوْخۇنلۇق دیلینده‌کی گلیشیمینه هرهانسی بیر اوْلۇمسۇز ائتگیسینین اوْلمادیغینی گؤسترمیشدیر. آورۇپا ایچینده، بلژیکا دا ایلک‌اوْخۇل اۇشاقلارینین اۆچ دیلده(اؤز آنادیللری، فلامانجا و فرانسیزجا) دانیشما و اوْخۇر- یازارلیق باجاریلارینی گلیشدیرن فوْیر پروْقرامی ایکی‌دیللی و اۆچ‌دیللی ائییتیم یارارلارینی آچیقجا اوْرتایا قوْیماقدادیر.
یۇخاریدا اؤزه‌تله‌نن آراشدیرما بۇلقۇلاری سایه‌سینده بۇ طۆر بیر ائییتیمین نئجه گرچکلشدییینی آنلایابیله‌ریک. اۇشاقلار بیر آزینلیق دیلی(اؤرنه‌یین ائولرینده دانیشان دیل) آراجیلیغی ایله مۆفردات قوْنۇلارینی اؤیرندیکلرینده، یالنیزجا دار آنلامدا بۇ دیلی اؤیرنمزلر، عئینی زاماندا چوْخۇنلۇق دیلینی قۇللانابیلمه‌لری اۆچۆن ائشید بیچیمده گره‌کلی اوْلان قاوراملاری و ذهنسه‌ل باجاریلاری دا اؤیره‌نیرلر. آنادیللرینده ساعاتلاری سؤیله‌مه‌یی بیلن اؤیرنجیلر زامان قاوراملارینی آنلارلار. ایکینجی دیلده(اؤرنه‌یین، چوْخۇنلۇق دیلی) ساعاتلاری سؤیله‌یه‌بیلمک اۆچۆن زامان قاورامینی باشدان اؤیرنمه‌لری گره‌کمز؛ یالنیزجا نسنه‌لرین یئنی آدلارینی یا دا داها اؤنجه اؤیرندیکلری ذهنسه‌ل باجاریلاری اۆچۆن گره‌کلی اوْلان یالین بیلگیلری اؤیرنمه‌لری گره‌کیر. بنزر بیچیمده، داها ایله‌ری دۆزئیلرده، بیر یازیلی متنین یا دا اؤیکۆنۆن آنا فیکرینی آیرینتیلاردان آییرد ائده‌بیلمه، فیکیرلری اوْلقۇلاردان آییرد ائده‌بیلمه و بیر اؤیکۆ یا دا تاریخسه‌ل آنلاتیمداکی اوْلای هؤرگۆسۆنۆ حل‌ائده‌بیلمه کیمی بیلیمسه‌ل باجاریلاری و اوْخۇما- یازما باجاریلاری یبر دیلدن اؤته‌کی دیله آختاریلاجاقدیر.
5- اۇشاقلارین آنادیللری قیریلقاندیر و اوْخۇلۇن ایلک ایللرینده قوْلایلیقلا یوْخ اوْلابیلر: بیرچوْخ اینسان ایکی‌دیللی اۇشاقلارین اوْخۇلۇن ایلک ایللرینده چوْخۇنلۇق دیلینده ایله‌تیشیم باجاریلارینی نه قدر تئز "قاپدیقلارینا" (بۇ اۇشاقلارین بیلیمسه‌ل دیل باجاریسینا صاحیب اوْلۇب دا، چوْخۇنلۇق دیلینی آنادیللری اوْلاراق دانیشانلارا یئتیشمک چوْخ داها اۇزۇن سۆرسه ده) چاشار. اؤته یاندان، گه‌نه‌للیکله ائییتیمچیلر اۇشاقلارین ائو اوْرتامیندا بیله آنادیللرینی قۇللانما باجاریلارینی ندن تئز ایتیردیکلرینین فرقینده دئییلدیر.
دیل ایتگیسینین قابسامی و سۆرعتلی و بؤلگه‌ده‌کی بللی بیر دیل قرۇپۇندان گلن عایله‌لرین یوْغۇنلۇغۇنا باغلی اوْلاراق دئییشر. آنادیلی اوْخۇل دیشینداکی اوْرتاملاردا یوْغۇن اوْلاراق دانیشیلیرسا، بالاجا اۇشاقلارداکی دیل ایتگیسی داها آز اوْلۇر. آنجاق، دیل قرۇپلاری ساییجا یوْغۇن دئییلسه یا دا بلیرلی بؤلگه‌لرده "آزینلیقلاشدیریلسا"، اۇشاقلار اوْخۇلا باشلادیقدان 3-2 ایل سوْنرا آنادیللرینده ایله‌تیشیم قۇرما باجاریلارینی ایتیره‌بیلر. آنادیلینده آنلاما باجاریلارینی قوْرۇیابیلسه‌لر ده، بوْیداشلاری و قارداشلاریلا دانیشیرکن یا دا آنا – آتالارینا یانید وئریرکن چوْخۇنلۇق دیلینی قۇللاناجاقلاردیر. اۇشاقلار اه‌رگنلیک چاغینا گلدیکلرینده، آنا – آتالاریلا آرالارینداکی دیل چئلیشگیسی دۇیقۇسال بیر اۇچۇرۇما دؤنۆشۆر. اؤیرنجیلر چوْخۇنلۇقلا گره‌ک عایله، گره‌کسه اوْخۇلداکی اه‌کینجه یادلاشیر.
دیل ایتگیسینی آزالدماق اۆچۆن، آنا- آتالار گۆجلۆ عایله ایچی دیل سیاستلری منیمسه‌مه‌لی و اۇشاقلارین آنادیللرینی قۇللاندیقلاری ایشلئولری(اوْخۇما- یازما) و دۇرۇملاری(اؤرنه‌یین. آنادیلینده اوْیۇن قرۇپلاری قۇرما، آنادیلین دانیشیلدیغی اؤلکه‌یه گئدیب گزمک و...) آرتیراجاق اوْلاناقلار ساغلامالیدیر.
اؤیرتمنلر ده اۇشاقلارا بیردن چوْخ دیل بیلمه‌نین دیری و ایکی‌دیللیلییین اؤنملی بیر دیلسه‌ل و ذهنسه‌ل ده‌یر اوْلدۇغۇنا ایلیشگین گۆجلۆ و اوْلۇملۇ ایله‌تیلر وئره‌رک اۇشاقلارین آنادیللرینی قوْرۇمالارینا و گلیشدیرمه‌لرینه یاردیمچی اوْلابیلر. اۇشاقلارین دیل بیلینجینی گلیشدیرن و سینیفدا دانیشیلان دیللرین پایلاشیلدیغی سینیف ایچی تاساریلار باشلادابیلرلر. اؤرنک وئره‌جک اوْلۇرساق، اؤیرتمن سینیفداکی اۇشاقلارین چوْخ‌دیللیلییینی آراشدیریر؛ دیل باجاریلارینی آلقیشلایاراق اوْنلارا ده‌یر وئریب اؤزندیرر. هر گۆن بیر اۇشاق ائوده دانیشیلان دیلدن چوْخ قۇللانیلان بیر کلمه‌یی سینیفدا سؤیلر و بۆتۆن اؤیرنجیلر، اؤیرتمنلریله بیرلیکده بۇ کلمه‌یی اؤیره‌نیر و اۆزرینده دارتیشیر.
6- اۇشاغین دیلینی ردائتمک اۇشاغین اؤزۆنۆ ردائتمکدیر: دوْلایلی یا دا دوْلایسیز اوْلاراق اوْخۇلداکی اۇشاقلارا "دیلینیزی و اکینجینیزی اوْخۇلۇن گیریش قاپیسیندا بیراخین" سؤزۆ ایله‌تیلیرسه، اۇشاقلار عئینی زاماندا کیملیکلرینین چوْخ اؤنملی بیر پارچاسینی دا اوْخۇل قاپیسیندا بیراخماق دۇرۇمۇندا قالیر. بۇ بیچیمده ردائدیلدیکلرینی حیس‌ائتدیکلرینده، سینیف - ایچی اؤیرتمه گرچکدن و گۆون دۇیاراق قاتیلمالاری داها آز اوْلاجاقدیر. اؤیرتمنلرین اۇشاقلارین دیلسه‌ل و اکینجسه‌ل چئشیدلیلییینی ائدیلگن بیر بیچیمده قبۇل ائتمه‌لری یئترلی دئییلدیر. اؤنجه‌لییی اله آلمالاری و اوْخۇلۇن چئشیدلی یئرلرینه اوْخۇلدا دانیشیلان چئشیدلی دیللرده آلت‌یازیلی گؤرۆنتۆ قوْیاراق، اۇشاقلاری اوْخۇلداکی چوْخۇنلۇق دیلینه اه‌ک اوْلاراق اؤز آنادیللرینده ده یازمایا اؤزندیرمه‌لیدیر.(اؤرنه‌یین، اۇشاقلار ایکی‌دیللی اؤیکۆلار یازابیلر و بۇ اؤیکۆلار باسیلابیلر) اۇشاغین دیلسه‌ل و اکینجسه‌ل دئنه‌ییملرینین بۆتۆنسه‌ل اوْلاراق ائتگین بیر بیچیمده قبۇل ائدیلیب اوْنایلاندیغی بیر اؤیرتیم هاواسی یاراداراق اۇشاقلارین دیلسه‌ل کیملیکلرینی اوْنایلایان گیریشیملرده بۇلۇنابیلرلر.
7- گلجک اۆچۆن دئوینگن بیر کیملیک بیچیملندیرمک: ائییتیمچیلر وار اوْلدۆقلاری بؤلگه‌ده‌کی اۇشاقلارین و توْپلۇلۇقلارین دیلسه‌ل و اکینجسه‌ل بیریکیمینین اوْخۇل ایچینده‌کی بۆتۆن ایلیشگیلرده گۆجلۆ بیر بیچیمده گئچرلی اوْلدۇغۇ دیل سیاستلری گلیشدیریر و مۆفرداتلارینی بۇ یؤنده حاضیرلارلارسا، بۇ توْپلۇمدا فرقلیلیکلره قارشی وار اوْلۇن اوْلۇمسۇز داورانیشلارا و آیریمچیلغا قارشی بیر تاویر آلیندیغی آنلامینا گلر. اوْخۇل، باسقیجی ایتقیدار ایلیشگیلرین دایاتدیغی ائییتیم آنلاییشینین ترسینه، ایکی‌دیللی اۇشاقلارا توْپلۇمدا کیم اوْلدۇقلاری و کیم اوْلابیله‌جکلرینه ایلیشگین اوْلۇملۇ و اوْنایلاییجی بیر گؤزگۆ تۇتار. اه‌یر بیز ائییتیمچیلر بۆتۆن اۇشاقلار اۆچۆن گئچرلی اوْلدۇغۇنا ایناندیغیمیز آشاغیداکی اؤزه‌للیکلری اۇیقۇلامایا قوْیارساق، چوْخ‌دیللی اۇشاقلار اؤز توْپلۇملارینا دا، کۆره‌سل توْپلۇما دا اۇیۇم ساغلاماقدا زوْرلانمازلار.
- اۇشاقلارین عایله‌لرینده قۇللاندیقلاری دیل و یاشادیقلاری اکینجین گلجکده‌کی اؤیرنیم یاشاملارینین ته‌مه‌لینی اوْلۇشدۇردۇغۇ و بیزیم ده بۇ ته‌مه‌لین آلتینی قازماق یئرینه ائییتیمی اوْ ته‌مه‌ل اۆزرینه اوْتۇرتمامیز گره‌کدییی بیلینجی،
- هر اۇشاغین یئتنکلرینین تانینماسی و اوْخۇل ایچینده دستک گؤرمه‌سی حاققینا صاحیب اوْلدۇغۇ گرچه‌یی.
قیساجاسی، توْپلۇملاریمیزین اکینجسه‌ل، دیلسه‌ل و آیدین آنامالی، اکینجسه‌ل و دیلسه‌ل اوْلاراق فرقلیلیک گؤسترن اۇشاقلاری "حل‌اوْماسی گره‌کن بیر سوْرۇن" اوْلاراق گؤرمکدن وازگئچدیییمیز و اوْنۇن یئرینه بۇ اۇشاقلارین ائولریندن اوْخۇللاریمیزا و توْپلۇمۇمۇزا قازاندیراجاقلاری دیلسه‌ل، اکینجسه‌ل و آیدین قایناقلاری گؤردۆیۆمۆز زامان اؤنملی اؤلچۆده آرتاجاقدیر.
دوْقتوْر جیم کامینز. توْرنتوْ بیلیم‌یۇردۇ، مۆفردات، اؤیرتیم و اؤیرنمه مرکزی
تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک
تک‌دیللی(Tekdilli)=تک‌زبانه
چوْخ‌دیللی(Çoxdilli)=چندزبانه
گلجک(Gelecek)=آینده
قاورام(Qavram)= مفهوم
اؤنملی(Önemli)= مهم
دارتیشماق(Dartışmaq)= بحث کردن
قۏنۇ(Qonu)= موضوع
یؤن(Yön)= جهت
آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق
گه‌نه‌ل(Genel)= عمومی
اۇیقۇلاما(Uyqulama)= کاربرد
یایقین(Yayqın)= رایج
گۆونیلیر(Güvenilir)=قابل اعتماد
وئری(Véri)= اطلاعات
باغیمسیز(Bağımsız)=مستقل، آزاد
اؤزه‌للیکله(Özellikle)= به خصوص
آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت
آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض
ائشیدسیزلیک(Éşidsizlik)=نابرابری
اۇیماق(Uymaq)=تابع شدن
اؤرنک(Örnek)= مثال
اۏیسا(Oysa)= در حالیکه
بیلیم(Bilim)= علم، دانش
دیل‌بیلیم(Dilbilim)=زبان‌شناسی
تۏپلۇم‌(Toplum)= جامعه 
چئشیدلی(Çéşidli)=مختلف
اینانیش(İnaniş)=باور، اعتقاد
اؤن‌یارقی(Önyarqı)= پیش‌داوری
ته‌مه‌ل(Temel)= اساس
آماج(Amac)= هدف
سۏنۇج(Sonuc)= نتیجه
قامۇاۏیۇ(Qamuoyu)= افکار عمومی
ایکی‌دیللی(İkidilli)=دوزبانه
ائییتیم(Éyitim)= آموزش
گلیشیم(Gelişim)=تکامل، توسعه
گره‌کلیلیک(Gereklilik)=الزام
قۇرۇمساللاشماق(Qurumsallaşmaq)=نهادینه شدن
بۇلقۇ(Bulqu)= یافته
اوْلۇملۇ(Olumlu)= مثبت
قاتقی(Qatqı)= مشارکت
اوْخۇل(Oxul)= مدرسه
ائتگین(Étgin)= فعال
ایلگیلی(İlgili)=مرتبط
ایشله‌ییش(İşleyiş)=عملکرد
اوْلاناق(Olanaq)= امکان
دوْلایی(Dolayı)=به خاطر
یئته‌نک(Yétenek)= قابلیت، خلاقیت
اه‌سنک(Esnek)=قابل انعطاف، کشسان
گؤسترگه(Gösterge)= اشارت
یئرتلیلیک(Yéterlilik)=صلاحیت، اهلیت
سؤزجۆک(Sözcük)=کلمه
قاورام(Qavram)= مفهوم
اؤیکۆ(Öykü)= حکایه
آچی(Açı)= زاویه
چوْخۇنلۇق(Çoxunluq)=اکثریت
اهریشیم(Erişim)= دسترسی
سۆره‌ج(Sürec)= پروسه
باشاری(Başarı)=موفقیت
اۇیقۇن(Uyqun)= مناسب
قوْشۇل(Qoşul)=شرط
یاساق(Yasaq)= ممنوع
سوْنۇج(Sonuc)= نتیجه
اؤلۇشدۇرماق(Oluşdurmaq)=تشکیل دادن
قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه، شک
انگل(Engel)=مانع، سد
ایلکه‌ل(İlkel)= ابتدائی
اؤزه‌تله‌مک(Özétlemek)= خلاصه کردن
آراج(Arac)= ابزار، واسط
گره‌کلی(Gerekli)=لازم، واجب
نسنه‌(Nesne)= شئی
یالین(Yalın)= ساده
دۆزئی(Düzéy)= سطح
آیرینتی(Ayrıntı)= جزئیات
قیریلقان(Qırılqan)= شکننده
ایله‌تیشیم(İletişim)=ارتباط
قابسام(Qabsam)=شمول، شامل
یانید(Yanıd)= جواب
اه‌رگنلیک(Ergenlik)= بلوغ
چاغ(Çağ)=عصر،زمان
چئلیشگی(Çélişgi)= متضاد
دۇیقۇسال(Duyqusal)=احساساتی
اۇچۇرۇم(Uçurum)=شکاف
اؤیرنجی(Öyrenci)=دانشجو
اه‌کینج(Ekinc)= فرهنگ
یاد(Yad)= خارجی، بیگانه
ایشلئو(İşlév)=کاربرد
اوْلاناق(Olanaq)= امکان
اؤیرتمن(Öyretmen)= معلم
ایله‌تی(İleti)= پیغام
تاساری(Tasarı)= طرح، پروژه
اؤزندیرمک(Özendirmek)= تشویق کردن
کیملیک(Kimlik)=هویت
ائدیلگن(Édilgen)=مجهول
اه‌ک(Ek)= علاوه،ضمیمه
باسیم(Basım)= چاپ
دئنه‌ییم(Deneyim)= تجربه
اوْنایلاماق(Onaylamaq)=تائید کردن، تصدیق کردن
گیریشیم(Girişim)= ابتکار،نوآوری
دئوینگن(Dévingen)= دینامیک
بیریکیم(Birikim)= انباشت
داورانیش(Davranış)=حرکت
تاویر(Tavır)= رفتار،وضعیت
گؤزگۆ(Gözgü)= آئیینه
کۆره‌سل(Küresel)= جهانی،گلوبال
بیلینج(Bilinc)= آگاهی
آنامال(Anamal)= سرمایه
قایناق(Qaynaq)= منبع