۱۳۹۸/۷/۱۵

سوْوتلر بیرلیغی- سوْنراسی اؤلکه‌لرده چوْخ‌دیللیلیک و ائییتیم

اۇمۇد اۇرمۇلۇ
اسکی سوْوتلر بیرلیغینین سینیرلاری ایچینده قالان اۇچسۆز بۇجاقسیز بؤلگه‌ چوْخ ساییدا دیله صاحیب اوْلمۇشدۇر. بئله اوْلۇنجا دا همن هر دؤنمده دیل سیاستلری و پلانلامالارییلا ایلگیلی چئشیدلی دارتیشمالار یاشانمیشدیر.
تاریخسه‌ل اوْلاراق باخیلدیغیندا، سوْوتلر بیرلیغی دؤنه‌مینده ایزله‌نن دیل سیاستلرینین اوْلدۇقجا تۇتارسیز اوْدۇغۇ گؤرۆله‌جکدیر. بوْلشویک دئوریمیندن سوْنراکی ایلک دؤنملرده یازیلی ایستاندارد بیر دیلی اوْلسۇن اوْلماسین بۆتۆن دیلسه‌ل گرۇپلارا اؤز دیللرینده اؤزه‌ل و قامۇسال ایشلرینی یۆرۆتمه اؤزگۆرلۆغۆ تانینمیش، الیفباسی وار اوْلمایان دیللرده الیفبالار اوْلۇشدۇرۇلماسی اۆچۆن آکادئمیلر قۇرۇلمۇش و بۇ دیللرین گلیشمه‌سی دستکلنمیشدی. بۇ تۆردن سیاستلرین آماجی چئشیدلی دئوریم کوْنگره و کوْنفرانسلاریندا بلیرتیلدیغی اۆزره، بیرلیکده تک بیر سوْسیالیست توْپلۇم یارادماق و گۆجلۆ بیر دئولت قۇرماقدی. آنجاق سوْوتلر یؤنه‌تیمی بوْیۇنجا بۇ سیاستلر عئینی بیچیمده سۆردۆرۆلمه‌یش فرقلی دؤنملرده، بعضی گرۇپلارا باسقی آلتیندا تۇتۇلمۇش ویا ساده‌جه فوْلکلوْریک ده‌یری وارمیش کیمی نسنه‌لشدیریلمیشدیر. اؤته یاندان بللی باشلی بؤلگه‌لرده رۇسجا دیشیندا دانیشیلان باسقین دیللر اوْ بؤلگه‌ده هر زامان آیریجالیقلی بیر اؤزرکلیغه صاحیبدی، آنجاق بۇ بؤلگه‌ده چوْخ سایقین گؤرۆلمه‌ین آزینلیق دیللری بۇ تۆر بیر اؤزرکلیکدن یوْخسۇندۇ و یایقین اوْلاراق بنزشدیرمه‌یه اۇغراییردی. تاجیکستانداکی اؤزبک‌لر و گۆرجیستانداکی آبخازلارین دۇرۇمۇ بۇنا اؤرنک اوْلاراق وئریله‌بیلر. آنجاق 1991’ده سوْوتلر بیرلیغینین داغیلماسی سوْنۇجۇ، بۇ بۆیۆک بؤلگه‌ده دیلسه‌ل آچیدان اؤنملی دئییشیملر یاشاندی. باغیمسیزلیقلارینی دۇیۇران اؤلکه‌لر اؤنجه‌لیکله رۇسجانین ائتگیسیندن قۇرتۇلمایا چالیشیرکن بیر یاندان دا اؤز سینیرلاری ایچینده قالان باشقا آزینلیق دیللرینین اوْرتادان سیلینمه‌سی اۆچۆن چابا گؤستردی. بۇ دوْغرۇلتۇدا بعضی اؤلکه‌لر داها اؤنجه قۇللانیلان کیریل الیفباسینی ترک ائدیب لاتین الیفباسینا گئچیش یاپدی. دئولت اوْرگانلاریندا، تۇغرالی بلگه‌لرده و ائییتیم قۇرۇملاریندا رۇسجانین یئرینه یئنی قۇرۇلان اؤلکه‌نین دیلی ائگه‌من اوْلدۇ. بۇ اؤلکه‌لرین دیل و ائییتیم سیاستلری جوْغرافی قوْنۇملارینا گؤره اۆچ گرۇپدا اینجلنه‌بیلر.
دوْغۇ آورۇپا
بئلارۇس، ایستوْنیا، لتوْنیا، لیتوانیا، موْلدوْوا و اۇکراینا، رۇسیا بلوْکۇنۇن آورۇپا بؤلۆمۆنده یئر آلماقدادیر. 1990 – 1988 ایللری آراسیندا بۇ آلتی اؤلکه اؤز ائگه‌من دیللرینی دئولت دیلی اوْلاراق دۇیۇردۇلار. تک دئییشیکلیک بئلارۇس’ۇن 1995’ده رۇسجایی تۇغرالی اوْلاراق ایکینجی دیل قبۇل ائتمه‌سیدیر.اۇکراین‌جا، تک دیل اوْلاراق منیمسه‌نمیش و بۇ دیل دئولت ایشلرینده، سیاسی قۇرۇملاردا، اوْخۇللاردا و قامۇ یاشامینین بۆتۆن آلانلاریندا یایقینلاشدیریلمیشدیر. آنجاق دیل سیاستلری دئموْگرافیک یاپی گؤزه آلینمادان یاپیلمیشدیر. اؤرنه‌یین، کیو کیمی شهرلرده رۇسجا ائییتیم وئرن اوْخۇللار باغلانمیش، آنادیلی رۇسجا اوْلان عایله‌لرین اۇشاقلاری اۇکرایناجا ائییتیم وئرن اوْخۇللارا گئتمک زوْرۇندا بیراخیلمیشدیر. موْلدوْوا دا ایسه لاتین الیفباسینا گئچیش یاپیلمیش، ائگه‌من دیللر اوْلان موْلدوْوجا و روْمانجا بۆتۆن آلانلاردا یئنی‌دن قۇللانیلمایا باشلانمیشدیر. ائییتیم قۇرۇملاریندا بۇ دیللر قۇللانیلیرکن، اۇکرایناجا، قاقاوۇزجا و بۇلقارجا کیمی آزینلیق دیللرینین ده ائییتیمده قۇللانیلماسی اۆچۆن گره‌کلی یاسال دۆزه‌نلمه‌لر یاپیلمیشدیر. استوْنیادا اوْرتااؤیرتیم 82% اوْرانیندا استوْنجا وئریلمکد‌ه‌دیر‌. اؤته یاندان رۇسجا، فینجه و ایسوئچجه کیمی دیللر ده آزینلیق دیللری اوْلاراق تۇغرالی دۇرۇما صاحیبدیر. استوْنجا آزینلیق اوْخۇللاریندا زوْرۇنلۇ دیل اوْلاراق اؤیرتیلمکده‌دیر. یۆکسک‌اؤیرنیم استوْنجادیر. لتوْنیادا ایسه 2004 ایلی رفوْرمۇنۇن آماجی اوْرتا‌اؤیرتیمده لتوْنجانین قۇللانیلماسییدی. گئچیش دؤنمینده ایسه آنادیلی رۇسجا اوْلان اۇشاقلارین ائییتیمینده ایکی‌دیللی(قوْنۇلار 60% لتوْنجا، 40% رۇسجا) اوْلماسی قرارلاشدیریلمیشدیر. لیتوانیادا ایسه اوْرتااؤیرتیم لیتوانجا و آزینلیق دیللری اوْلاراق له‌‌جه، رۇسجا و بئلارۇسجا یاپیلماقدادیر. بۇ آرادا، رۇسجا ائییتیم وئرن اوْخۇللارین ساییسی گئده‌رک آزالماقدادیر. یۆکسک‌اؤیرنیم لیتوانجادیر، فقط بعضی انستیتۆلر آیریجا اینیگلیزجه ائییتیم وئرمکده‌دیر.
قافقاز اؤلکه‌لری
ترانس‌قافقازیا ارمنستان، قۇزئی آزربایجان و گۆرجیستان اؤلکه‌لریندن مئیدانا گلیر. بۇ اؤلکه‌لر سوْوت رژیمی آلتیندا اۇلۇسال دیللری آچیقجا قبۇل ائدیلمیش اؤلکه‌لردیر. سوْوتلر بیرلیغی داغیلدیقدان سوْنرا، بۇ دیللر اؤلکه‌لرینین دئولت دیللری اوْلاراق قبۇل ائدیلمیشدیر. آنجاق، گۆرجیستانداکی اؤزرک آبخاز بؤلگه‌سینده آبخازجا تۇغرالی دیل اوْلاراق قبۇل ائدیلمیشدیر. قۇزئی آزربایجان کیریل الیفباسیندان لاتین الیفباسینا گئچمیشدیر و رۇسجا قۇللانیمی اؤلکه‌ده بۆتۆن آلانلاردا اؤنملی اوْلچۇده آزالمیشدیر. ارمنیستاندا ایسه، دئولت دیلی ارمنیجه اوْلسا دا باشقا دیللره تۇغرالی دۇرۇم وئریلمیشدیر. حتی ارمنیستان بۇ اۆچ اؤلکه آراسیندا آزینلیق دیللرینین حاقلارینی قوْرۇمایا اه‌ن یاخشی باشارمیش اؤلکه‌لردیر. بۇنۇن ندنی 1999 ایلینده دیل سیاستلرینده‌کی کؤکدنچی دئییشیکلیکلردیر. ارمنیستانین گۆنۆمۆزده‌کی دیل ائییتیمینین آماجی اۆچ‌دیللی قۇشاقلار یئتیشدیرمکدیر. بۇ دیللر آراسیندا باشدا رۇسجا، اینگیلیزجه و آلمانجا گلمکده‌دیر. 2001 ایلینده آورۇپا آزینلیق دیللرینین قوْرۇنماسی سؤزلشمه‌سینین ایمضالانماسییلا یۇنانجا، یئدیشجه، کۆردجه، رۇسجا دا یاسال دۇرۇمۇ قوْوۇشدۇرۇلمۇش، بۇ دیللری دانیشان خالقلارا اؤز آنادیللرینده ائییتیم حاققی، محکمه‌لرده چئویرمنلیک حاققی، دینی، ایقتیصادی و توْپلۇمسال ائتگینلیکلرده آنادیللرینی اؤزگۆرجه قۇللانما حاقلاری تانینمیش، بۇنلارین اۇیقۇلامایا گئچیریلمه‌سی اۆچۆن اؤنلم‌لر آلینمیشدیر.
قۇزئی آزربایجانداکی ائگه‌من دیللرده و ائتنیک دیللرده یئترلیلیک دۆزئی اوْلدۇقجا یۆکسکدیر. رۇسجا، اؤلکه‌ده اه‌ن چوْخ دانیشیلان ایکینجی یاد دیلدیر. اوْرتااؤیرتیم تۆرکجه، رۇسجا و ائتنیک گۆرجۆلر اۆچۆن گۆرجۆجه سۆردۆرۆلمکده‌دیر. آیریجا ساییجا آز اوْلان آزینلیق گرۇپلاری اۆچۆن سینیرلی دا اوْلسا آنادیللرینده ائییتیم حاققی تانینمیشدیر. یۆکسک‌اؤیرنیم تۆرکجه(آزربایجان تۆرکجه‌سی)، رۇسجا، اینیگلیزجه و تۆرکچه(تۆرکیه تۆرکجه‌سی) اوْلاراق وئریلمکده‌دیر.
گۆرجیستاندا اوْرتااؤیرنیم گۆرجۆ و آبخازجا دیللرینده، آیریجا آزینلیق دیللری اوْلاراق رۇسجا، تۆرکجه و ارمنیجه وئریلمکده‌دیر. گۆرجۆ آزینلیق اوْخۇلاریندا زوْرۇنلۇ اوْلاراق اوْخۇدۇلۇرکن، رۇسجا زوْرۇنلۇ ایکینجی دیلدیر. 1991’دن باشلایارق رۇس اوْخۇللارینین ساییسی یاخشیجا آزالمیشدیر. بۇنۇن بیر گؤسترگه‌سی اوْلاراق قۇزئی آزربایجان و ارمنیستانداکی دئولت باشقانلارینین تۇغرالی اینترنت دۆشرگه‌لری دئولت دیلینین یانیسیرا اینیگلیزجه و رۇسجا اوْلاراق اۆچ‌دیللی ایشله‌دیلیرکن، گۆرجیستاندا دئولت باشقانلیغی تۇغرالی اینترنت دۆشرگه‌سی یالنیزجا گۆرجۆ‌جه و اینگیلیزجه اوْلاراق ایشلرینی دوام ائتدیرمکده‌دیر.
اوْرتا آسیا اؤلکه‌لری
1990-1989 ایللری آراسینداکی قازاقیستان، قیرقیزستان، تاجیکیستان، تۆرکمنیستان و اؤزبکیستان اؤز اۇلۇسال دیللرینی دئولت دیلی اوْلاراق دۇیۇردۇ و رۇسجایی گرۇپلار آراسی ایله‌تیشیم دیلی اوْلاراق منیمسه‌دی. 1990’دا اؤزبکیستان رۇسجایی آزینلیق دیلی اوْلاراق دۇیۇرۇرکن، قازاقیستان و قیرقیزیستاندا رۇسجا تۇغرالی دیل اوْلاراق قبۇل ائدیلدی. اؤزبکیستان 2007’ده کیریل الیفباسیندان لاتین الیفباسینا گئچدی، تاجیکیستان ایسه کیریل الیفباسینی قۇللانمایا دوام ائتدی.
قازاقیستاندا قازاقجا بۆتۆن رۇس و آزینلیق اوْخۇللاریندا زوْرۇنلۇ دیل حالینه گلمیش، قازاقجا ائییتیم وئرن بۆتۆن اوْخۇللاردا ایسه رۇسجا زوْرۇنلۇ ایکینجی دیل اوْلمۇشدۇر. یۆکسک‌اؤیرنیمین قازاقجا و رۇسجا اوْلاراق وئریلمکده‌دیر. قیرقیزیستاندا ایسه ائییتیم چوْخ‌دیللیلیغی مینمسه‌یه‌ن سیاستلرله یۆرۆتۆلمکده‌دیر. قیرقیزجادا، رۇسجادا یا دا آزینلیق دیللرینده دیل یئترلیلیغینین گلیشدیریلمه‌سی آماجلانمیشدیر. اوْرتا‌اؤیرنیمده قیرقیزجا، رۇسجا، اؤزبکجه، تاجیکجه دیللرینده ائییتیم وئریلمکده، آنجاق قیرقیزجا ائیتیم وئرمه‌ین اوْخۇللاردا قیرقیزجا زوْرۇنلۇ دیل درسی اوْلاراق اوْخۇدۇلماقدادیر. رۇسجا ائییتیم وئرمه‌ین اوْخۇللاردا ایسه رۇسجا زوْرۇنلۇ دیل اوْلاراق اؤیرتیلمکده‌دیر. یۆکسک‌اؤیرنیمده ایسه قیرقیزجا، رۇسجا، اؤزبکجه، اینگیلیزجه، تۆرکچه و عربجه دیللری قۇللانیلابیلمکده‌دیر. اؤزبکیستاندا اوْرتااؤیرتیم یایقین اوْلاراق اؤزبکجه وئریلمکده، آنجاق فرقلی دیل گرۇپلاریندان یاخلاشیق 300 مین اؤیرنجی رۇسجا ائییتیم وئرن اوْخۇللاردا اوْخۇدۇلماقدادیر. اؤزبکجه ائییتیم وئرن اوْخۇللاردا ایسه ایکینجی دیل اوْلاراق، بیرینجی سینیفدان 11. سینیفا قدر یئددیجه‌ده ایکی ساعات رۇسجا اوْخۇدۇلماقدادیر. یۆکسک‌اؤیرنیم اؤزبکجه، رۇسجا، قاراقالپاقجا و اینگیلیزجه اوْلاراق وئریلیرکن بیلیم‌یۇردلاریندا بعضی بیلیم داللاریندا آیریجا قازاقجا، تاجیکجه و تۆرکمنجه ائییتیم ساغلانماقدادیر. تاجیکیستان دا اوْرتااؤیرتیم تاجیک دیلینده و دؤرد آزینلیق دیلینده: اؤزبکجه، قیرقیزجا، تۆرکمنجه و رۇسجا اوْلاراق وئریلمکده‌دیر. 2004 ایلیندن باشلایاراق رۇسجا ایکینجی دیل اوْلاراق 2. سینیفدان 11. سینیفا قدر زوْرۇنلۇ تۇتۇلمۇشدۇر. یۆکسک‌اؤیرنیمده تاجیکجه، اؤزبکجه و رۇسجا ائییتیم وئریلمکده‌دیر. تۆرکمنیستان ایسه اوْرتااؤیرنیم و یۆکسک‌اؤیرنیم تۆرکمنجه وئریلمکده، اؤلکه‌ده‌کی باشقا یۆکسک نۆفۇسلۇ دیللر اوْلان رۇسجا و اؤزبکجه اوْلدۇقجا گؤرمه‌مه‌زلیکدن گلمکده‌دیر. بۇ ندنله سوْن زامانلاردا بۇ ایکی آزینلیق گرۇپۇندان جیددی دیش گؤچلر یاشانمیشدیر. 
تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک:
الف
اۇلۇسال(Ulusal)= ملی
اۇلاشیم(Ulaşım)= حمل و نقل
ایرماق(Irmaq)= نهر
اسکی(Eski)= قدیمی
اریشیم(Erişim)= دسترسی
آدا(Ada)= جزیره
آدای(Aday)= کاندید، نامزد
آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض
آیریلیقچی(Ayrılıqçı)= جدایی‌طلب
ایومه(İvmə)= شتاب، سرعت
آیریجالیق(Ayrıcalıq)= امتیاز
آیریشما(Ayrışma)= جدایی، انحلال
ائوریلمک(Évrilmək)= تکامل یافتن
آراج(Arac)= ابزار، واسط
آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق
ایله‌تیشیم(İletişim)=ارتباط
اکینج(Ekinc)= فرهنگ
ائشیت(Eşit)= برابر
اۇیارلار(Uyarlar)= سازگار می کند
اوْی(Oy)= رای
ائش‌گۆدۆم  (Éşgüdüm)= هماهنگ
ائتگیله‌شیم(Étgiləşim)= تعامل
ائتگن(Étgən)=فاکتور
ایچه‌ریک(İçerik)= محتوی
اؤنملی(Önemli)= مهم
اوْلۇملۇ(Olumlu)= مثبت
اوْلۇمسۇز(Olumsuz)= منفی
ائییتیم(Éyitim)= آموزش
آماج(Amac)= هدف
ائییتیمسه‌ل(Éyitimsel)= تربیتی
اوْخۇل(Oxul)= مدرسه
اؤنلم(Önlem)= تدبیر
اۇلۇس(Ulus)= ملت
ایلیشگی(İlişgi)= مناسبت، علاقه
آنامالچی(Anamalçı)= کاپیتالیست
انگلله‌مک(Engellemek)=جلوگیری کردن
آنامال(Anamal)= سرمایه
اسنکلیک(Esneklik)= انعطاف پذیری
آنایاسا(Anayasa)= قانون اساسی
اؤن‌قوْشۇل(Önqoşul)= پیش‌شرط
اؤن‌یارقی(Önyarqı)= پیش‌داوری
ایلیشگین(İlişgin)= عاید، مرتبط
ایلگیلی(İlgili)=مرتبط
آغ(Ağ)= شبکه
اؤنجل(Öncel)= قبلی، پیشین
ارگنلیک(Ergenlik)= بلوغ
اۆزگۆسه‌ل(Üzgüsel)= دراماتیک
آلابیلیرلیک(Alabilirlik)= کاپاسیته، ظرفیت
اوْنای(Onay)= تصدیق
ائگه‌من(Égemən)= حاکم‌
ائگه‌منلیک(Égemənlik)= حاکمیت
اؤرنک(Örnek)= مثال
اؤرتۆشمک(Örtüşmek)=منطبق بر هم
ائورنسه‌ل(Évrensel)= جهانی
آیرینتی(Ayrıntı)= جزئیات
آبارتماق(Abartmaq)= مبالغه کردن
ایگید(İgid)= قهرمان
اۆرۆن(Ürün)= محصول
اوْنارماق(Onarmaq)= ترمیم کردن، تعمیر کردن
اؤیکۆ(Öykü)= حکایه
اؤومه(Övmə)= ستایش، وصف
اوْران(Oran)= میزان
اوْرمان(Orman)=جنگل
ایلکه(İlke)= پرنسیب
ایلکه‌ل(İlkel)= ابتدائی
ایزله‌نیم(İzlenim)= تصور
ائیلم(Éylem)=کنش
ائتگین(Étgin)= فعال
اۆیه(Üye)= عضو
اه‌ک(Ek)=اضافی
ائدیلگین(Édilgin)= غیرفعال
اینسان‌بیلیمچی(İnsanbilimçi)= انسان‌شناس
ایشلوسه‌ل(İşlevsel)= تابعی
آیلیق(Aylıq)= ماهانه، حقوق
اؤندر(Öndər)= رهبر
آیدین(Aydın)= روشنفکر
آلت ‌قۇرۇل(Alt qurul)= کمیته
اۆستلنمک(Üstlenmek)= بر عهده گرفتن
ائش‌زامانلی(Éşzamanlı)= همزمان
اسینلنمک(Esinlenmek)= الهام گرفتن
ائش‌دیر(Éşdeyer)= معادل،هم ارز
ائیلمچی(Éylemçi)= فعال،اکتیویست
ائلشدیرل(Éléşdirel)= منتقدانه
آچی(Açı)= زاویه
آچیقجا(Açıqca)= آشکارا
اۇلۇسلارآراسی(Uluslararası)= بین‌المللی 
اؤزندیرمک(Özendirmek)= تشویق کردن
اؤزنه(Özne)= سوژه، فاعل
اؤزرک(Özerk)= خودمختار
اۆره‌تمه‌ک(Üretmek)= تولید  کردن
اۇیرۇق(Uyruq)= تابعیت شهروندی
آسی(Ası)= بنر
اوْیسا(Oysa)= در حالیکه
اوْلای(Olay)= حادثه
اؤلچۆت(Ölçüt)= معیار
اۇزام‌بیلیم(Uzambilim)=هندسه
اۇزای‌بیلیمی(Uzaybilimi)=کیهان شناسی
اۇزمان(Uzman)= متخصص
اۇزبیلیم(Uzbilim)= ریاضی
آختارماق(Axtarmaq)= انتقال دادن
اوْنۇر(Onur)= حیثیت
ائتمن(Étmeən)= فاکتور
ائییتیمچی(Éyitimçi)= پداگوگ، مربی كودک، متخصص تعليم و تربيت
اکلملنمه(Eklemlenme)= افزودن
ایرده‌لمک(İrdelemek)= بررسی نمودن
اؤز سایقی(Öz sayqı)= عزت نفس
ایلک‌اؤیرتیم(ilköyretim)= ابتدائی
اوْرتا‌اؤیرتیم(Ortaöyretim)= دبیرستان
ائییلیم(Éyilim)= گرایش
اؤیرتمن(Öyretmen)= معلم
اؤیرتیم(Öyretim)= تدریس، تعلیم
آییرد(Ayırd)= تمیز دادن
اؤزدش(Özdeş)= یکسان، عینا 
اؤزدشلشمک(Özdeşleşmek)= یکسان‌سازی
اوْلاسی(Olası)= ممکن، محتمل
اؤزلم(Özlem)= حسرت
اؤزه‌ل(Özel)= خاص
ایزلم(İzlem)= استراتژی
اؤزه‌للیکله(Özellikle)= به خصوص
اۇلۇشۇم(Oluşum)= شکل گیری
ایله‌تی(İleti)= پیغام
اوْلاناق(Olanaq)= امکان
ایلیشگینلیک(İlişginlik)= عایدات
اؤنه‌ری(Öneri)= پیشنهاد
اۇزلاشی(Uzlaşı)= اجماع
اؤن‌گؤرمک(öngörmek)= پیش‌بینی کردن
ائدینیم(Édinim)= اکتساب
اۆلکۆ(Ülkü)= ایده‌آل
اۇیقار(Uyqar)= مدنی
اۇدقۇ(Udqu)= پیروزی
آیریم(Ayrım)= فرق
اۇلام(Ulam)= کاتگوری، طبقه‌بندی
ائییتمسه‌ل(Éyitimsel)= پداگوژیک
آشیری(Aşırı)= افراطی
اؤزگۆر(Özgür)= آزاد
ارته(Erte)= بعدی
اؤزگۆون(Özgüven)= اعتماد به نفس
اک(Ek)= علاوه، ضمیمه
اؤزه‌تله‌مک(Özétlemek)= خلاصه کردن
اۇزلۇق(Uzluq)= هنر
آدلیم(Adlım)= مشهور
اۆستۆنلۆک(Üstünlük)= برتری
اۇیۇشمازلیق(Uyuşmazlıq)= عدم تطابق
اۇیۇم(Uyum)= هارمونی
آلقی(Alqı)= ادراک
اوْداق(Odaq)= کانون
ایچسه‌للشدیریلمه‌ک(İçsélleşdirilmek)= درونی‌سازی کردن
اؤیرتی(Öyreti)= دکترین، تز
اۇیقۇن(Uyqun)= مناسب
اۇلاشماق(Ulaşmaq)= رسیدن به
اۇیقۇلاما(Uyqulama)= تطبیق،پراتیک
اۇیقۇلامالی(Uyqulamalı)= عملی
اینانج(İnanc)= باور
آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت
ارته‌له‌مک(Ertelemek)= به تاخیر انداختن
آیاقلانما(Ayaqlanma)= عصیان،شورش، قیام
اؤزگۆن(Özgün)= اورجینال
ب
بۇلقۇ(Bulqu)= یافته
باشاری(Başarı)=موفقیت
باشاریلی(Başarılı)=موفق
باغلانتی(Bağlantı)= پیوند
بیریم(Birim)= واحد
بیرلشمیش میللتلر(Birleşmiş milletler)=سازمان ملل متحد
بۆتۆنجۆل(Bütüncül)= توتالیتر
بیریکیم(Birikim)= انباشت
باتی(Batı)= غرب
بوْللۇق(Bolluq)= رفاه
بنزشدیرمه(Benzeşdirme)= آسیمیلاسیون
بیچیم(Biçim)= فرم، شکل
باغلاج(Bağlac)= رابط
به‌للک(Bellek)= حافظه
بیلیم(Bilim)= علم،دانش
بیلیمسه‌ل(Bilimsel)= علمی
باغنازلیق(Bağnazlıq)= تعصب
باغداشیق(Bağdaşıq)= هموژن
بیلگی(Bilgi)=معلومات
بیلیم‌یۇردۇ(Bilimyurdu)= دانشگاه
بۇیرۇق(Buyruq)= فرمان
باغداشیقلاشما(Bağdaşıqlaşma)= هموژن سازی
باغیملی(Bağımlı)= وابسته
بیرئیسل(Biréysəl)= فردی
بلگه(Belge)= سند
باسقین(Basqın)= غالب
باخیش آچیسی(Baxış açısı)=زاویه دید
بیلیشسه‌ل(Bilişsel)= شناختی
بیلینج(Bilinc)= آگاهی
بوْیداش(Boydaş)= همسن
باریناق(Barınaq)= سرپناه 
باسیم(Basım)= چاپ
بیریجیک(Biricik)= تک،یگانه
باشکند(Başkend)= پایتخت
بلیرگین(Belirgin)= بارز
بیلرلنمه‌ک(Belirlenmek)= مشخص شدن، تعیین شدن
بیله‌شن(Bileşen)= کامپوننت، جزء
بؤلگه‌سل(Bölgesel)= منطقه‌ای
پ
پیتیک(Pitik)= کتاب
پراتیک(Pratik)= عملی
ت
تاریم(Tarım)= کشاورزی
ته‌مه‌ل(Temel)= اساس
توْپلۇمچۇ(Toplumçu) =سوسیالیست
توْپلۇم‌بیلیمچی(Toplumbilimçi)= جامعه شناس
تئزگن(Tézgen)= کاتالیزور
توْپلۇچالیشیم(Topluçalışım)= سمینار
تیکه‌ل(Tikel)= قسمی
تک ارکلیک(Tek erklik)= مونارشی
توْپلۇم‌بیلیمسه‌ل(Toplumbilimsel)= جامعه‌شناختی
توْپلۇمسال(Toplumsal)= اجتماعی
توْپلۇلۇق(Topluluq)= جمعیت
تۆزۆک(Tüzük)= نظامنامه
تؤرپۆله‌مک(Törpülemek)= سوهان زدن
تاسارلاماق(Tasarlamaq)= طراحی کردن
تئریم‌لر دیزگه‌سی(Térimlər dizgesi)= تئرمینولوژی
تاساری(Tasarı)= طرح، پروژه
توْپلاناق(Toplanaq)= کمپ
توْپلانتی(Toplantı)=نشست
تانیق(Tanıq)= شاهد
تۇغرالی(Turğalı)= رسمی
تک‌ال(Tekel)=انحصار
تاویر(Tavır)= رفتار،وضعیت
تۆره‌مک(Türemek)= مشتق شدن 
ج
جایدیریجی(Caydırıcı)= بازدارنده
چ
چاغ(Çağ)=عصر
چاغداش(Çağdaş)= معاصر
چئشید(Çéşid)= نوع
چالیشیم(Çalışım)= کمپین
چئشیدلیلیک(Çéşidlilik)= تنوع
چارپیدماق(Çarpıdmaq)= تحریف کردن
چئوره(Çévre)=محیط
چئلیشگی(Çélişgi)= متضاد
د
دایانیشما(Dayanışma)= اتحاد
دیره‌نیش(Direniş)=مقاوت
دیل‌بیلمسه‌ل(Dilbilimsel)= زبان شناختی
دۇیارلیلیق(Duyarlılıq)= حساسیت
دارتیشماق(Dartışmaq)= بحث کردن
دۇراق(Duraq)= ایستگاه
دؤنۆشۆم(Dönüşüm)= دگرگونی، تحول
دئنه‌تیم(Dénetim)= کنترل
دئنه‌ییم(Déneyim)= تجربه
دئنه‌مه‌ک(Dénemek)= آزمایش  کردن
دئوریم(Dévrim)= انقلاب
دایاتماق(Dayatmaq)= پافشاری کردن
دوْغال(Doğal)= طبیعی
دیل‌بیگلیسی(Dilbilgisi)= دستورزبان
دۆشرگه(Düşerge)= سایت
داغارجیق(Dağarcıq)= انبان
دوْناتیم(Donatım)= تجهیز
دئییشکن(Deyişken)= متغیر
دین ارکی(Din erki)=دین‌سالاری
دۆزئی(Düzéy)= سطح
دنگه(Denge)= تعادل
دئوینگن(Dévingen)= دینامیک
دۇیۇرماق(Duyurmaq)= اعلان کردن
دیش(Dış)= بیرون
درنک(Dernek)= انجمن
دوْلایسیلا(Dolayısıyla)= بنابراین
دوْلایلی(Dolaylı)= غیرمستقیم
دوْلایسیز(Dolaysız)= مستقیم
دانیشمانلیق(Danışmanlıq)= مشاوره
ز
زوْرۇنلۇ(Zorunlu)= اجباری
س
سؤزلشمه(Sözleşme)= قرارداد
سوْمۇت(Somut)= ناملموس
سۆره‌کلی(Sürekli)= مداوم
سۆره(Süre)=مدت
سۆرگۆن(Sürgün)= تبعید
ساوۇنماق(Savunmaq)= مدافعه نمودن
ساپلانتی(Saplantı)= فکر ثابت
سئچیم(Séçim)= انتخاب
ساوۇنمالی(Savunmalı)= دفاعی
سیخمان(Sıxman)= سپتامبر
سایقینلیق(Sayqınlıq)= اعتبار
ساییملاما(Sayımlama)= آمار
سئچه‌نک(Séçenek)= آلترناتیو
سۇچ(Suç)= جرم، گناه
سایقینلی(Sayqınlıq)= با پرستیژ
سیخی دۆزه‌ن(Sıxı düzen)= دیسیپلین
سوْرۇن(Sorun)= مسئله، مشکل
سوْوخا(Sovxa)= میراث
سۆره‌ج(Sürec)= پروسه
سیرالانیم(Sıralanım)= هیرارشی
سوْرۇملۇ(Sorumlu)= مسئول
سوْنۇج(Sonuc)= نتیجه
سینیر(Sınır)= مرز
سیمگه(Simge)= سمبل
ساو(Sav)= ادعا
ساپتاما(Saptama)= تثبیت
سیناق(Sınaq)= امتحان
سؤیلم(Söylem)= گفتمان
سؤمۆرگه(Sömürge)= مستمعره 
سؤمۆرۆ(Sömürü)= استثمار
سئچگینچی(Séçginçi)= نخبه‌گرا
ط
تۆر (Tür)= نوع
ق
قوْشۇل(Qoşul)=شرط
قارشیدلیق(Qarşıdlıq)= ضدیت
قییی(Qıyı)= ساحل
قوْنۇ(Qonu)= موضوع
قاورام(Qavram)= مفهوم
قوْشۇت(Qoşut)= پارالل
قالخینما(Qalxınma)= توسعه
قۇتسال(Qutsal) = مقدس
قیرآچان(Qıraçan)= آوریل
قۇزئی(Quzéy)= شمال
قامۇاوْیۇ(Qamuoyu)= افکار عمومی
قاتقی(Qatqı)= مشارکت
قیلاوۇز(Qılavuz)= راهنما
قۇرامسال(Quramsal)= تئوریک
قیریلقان(Qırılqan)= شکننده
قۇرغۇلاماق(Qurğulamaq)= طراحی کردن
قیتا(Qıta)= قاره
قاتمانلاشدیرماق(Qatmanlaşdırmaq)= افزودن
قوْنۇم(Qonum)= موقعیت
قوْرۇماق(Qorumaq)= محافظت نمودن
قیسیتلی(Qısıtlı)= محدود
قابساملی(Qapsamlı)= جامع
قایناق(Qaynaq)= منبع
قایناشما(Qaynaşma)= ادغام، تلفیق
قانیت(Qanıt)= دلیل
قۇرال(Qural)= قاعده
قۇرۇم(Qurum)= موسسه
ک
کؤکدنچی(Kökdençi)= رادیکال
کسین(Kesin)= قطعی
کز(Kez)= دفعه
کۆره‌سل(Küresel)= جهانی،گلوبال
کرال(kral)= پادشاه
کسینتیلی(Kesintili)= ناپیوسته
گ
گه‌له‌نکسه‌ل(Geleneksel)= سنتی‌
گؤرسه‌ل(Görsel)= بصری
گیریشیم(Girişim)= ابتکار،نوآوری
گؤزلملنمک(Gözlemlenmek)= مشاهده شدن
گۆنجللنمه(Güncellenme)= بروزرسانی
گؤزئتمک(Gözétmek)= نظارت کردن
گؤزگۆ(Gözgü)= آئیینه 
گه‌نه‌ل(Genel)= عمومی
گؤزآردی‌ (Gözardı)= نادیده گرفتن
گرچکدن(Gerçekden)=حقیقتا
گره‌چ(Gereç)= مواد
گه‌نه‌لگه‌(Genelge)= بخشنامه
گؤره‌جه(Görece)= نسبی
گؤرگۆل(Görgül)= تجربی
گؤسترمه‌لیک(Göstermelik)= نمایشی
گؤسترگه(Gösterge)= اشارت
گۆنده‌لیک(Gündelik)= روزمره
گۆونجه(Güvence)= گارانتی
گؤرئو(Görév)= ماموریت
گۆونلیک(Güvenlik)= امنیت
گۆون(Güven)= اعتماد
گؤوشک(Gövşek)= شل 
گره‌کلیلیک(Gereklilik)=الزام
گره‌کسینیم(Gereksinim)= نیاز، ضرورت،احتیاج
گلیشمک(Gelişmek)= توسعه  دادن
ن
نسنه‌ل(Nesnel)= آبجکتیو
نیته‌لیک(Nitelik)= کیفیت، وصف
نیته‌ل(Nitel)= کیفی
نیجه‌ل(Nicel)= کمی
قۇشاق(Quşaq)= نسل
قۇشۇل(Quşul)=شرایط
قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه
ندن(Neden)= سبب، علت
و
وطنداش(Vetendaş)= شهروند
وئری(Véri)= اطلاعات
والی(Vali)= استاندار
وئریملی(Vérimli)= مثمرثمر
وارسیل(Varsıl)= دارا
وئرگی(Vérgi)= مالیات
وارساییم(Varsayım)= فرضیه
ه
هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات
ی
یۆکۆملۆ(Yükümlü)= مکلف
یاساق(Yasaq)= ممنوع
یۆکسک‌اؤیرنیم(Yükseköyrenim)= آموزش عالی
یاسال(Yasal)= قانونی
یاسا(Yasa)= قانون
یؤن(Yön)= جهت
یؤنه‌تیم(Yönetim)= مدیریت، اداره
یؤنتم(Yöntem)=روش
یؤنتم‌بیلیمی(Yöntembilimi)= روش‌شناسی، متدولوژی
یؤنه‌تیمسه‌ل(Yönetimsel)= اداری
یانید(Yanıd)= جواب
یاپی(Yapı)= ساختار
یئره‌ل(Yérel)= محلی
یئرلی(Yérli)= محلی
یایقین(Yayqın)= رایج
یاشامسال(Yaşamsal)= حیاتی
یاساما(Yasama)= قانونگذاری
یاتیشدیرماق(Yatışdırmaq)= راضی نمودن، ساکن کردن
یاتیریم(Yatırım)سرمایه‌گذاری
آشاما(Aşama)= مرحله
یازقی(Yazqı)= سرنوشت
یاخلاشیق(Yaxlaşıq)= تقریبا
یئددیجه(Yéddice)= هفته
یئرکیپ(Yérkip)= نقشه
یاردیم(Yardım)= کمک
یئته‌نک(Yétenek)= خلاقیت، توانایی
یئترلی(Yéterli)= کافی
یۇردداشلیق(Yurddaşlıq)= شهروند
یئتگین(Yétgin)= مکمل، کامل
یوْزلاشما(Yozlaşma)= انحطاط
یئتگی(Yétgi)= اختیارات
یاد(Yad)= خارجی
یوْخسۇن(Yoxsun)= محروم
یۆرۆتۆلمک(Yürütülmek)= به اجراء گذاشتن
یۆرۆتمه(Yürütme)= قوه مجریه
یۆجه‌لتمک(Yüceltmek)= تقدس‌زائی کردن
یالین(Yalın)= ساده
یازاناق(Yazanaq)= گزارش
یاپی‌بیلیمسه‌ل(Yapıbilimsel)= مورفولوژی
یئنیلمه(Yénileme)= ترمیم، بازسازی
یئنیلگی(Yénilgi)= مغلوبیت

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر