آنادیلینده ائییتیم حاققی، آزینلیقلارین دیلسهل حاقلار مۆجادیلهسینین تهمهل عؤنصرلریندن بیری اوْلاراق، سوْن ایللرده اۇلۇسال و اۇلۇسلارآرسی سیاسال گۆندمده ساییلیر بیر یئر آلماقدادیر، آنجاق ایرانداکی تۆرکلرین بیر چوْخۇنلۇق اوْلاراق دیلسهل آزینلیق حاقلاریندان بیله یارارلانمامالاری داها چوْخ دیل سؤمۆرگهچیلیغی سینیفلاندیرماسیندا یئر آلماقدادیر. آنادیلینده ائییتیم حاققی، قامۇسال آلانین بیلهشنلری اوْلان یارقی و یؤنهتیم آلانی باشدا اوْلماق اۆزره، ائشیت سیاسال قاتیلیمین بیر اؤنقوْشۇلۇ اوْلاراق سیاستده و کیتله ایلهتیشیم آراجلاریندا آنادیلی قۇللانیمینین گۆونجه آلتینا آلینماسی کیمی باشقا آنادیلی حاقلارینین گرچکلشدیریلهبیلمهسی تهمهل اوْلۇشدۇرماسی باخیمیندان، اؤنجهلیکلی بیر یئره صاحیبدیر. آورۇپادا 1960’لی ایللرین سوْنلاریندان باشلایاراق اؤنملی بیر یئر قازانان آنادیلینده ائییتیم حاققی مۆجادیلهسی، اۇلۇسلارآراسی و آورۇپا- مرکزلی قۇرۇلۇشلارین 1990’لی ایللرده قوْنۇیا داها قابساملی بیر بیچیمده ائییلمک دۇرۇمۇندا بیراخمیشدیر. گهنهل اوْلاراق دیلسهل آزینلیق حاقلاری، اؤزهل اوْلاراق آنادیلینده ائییتیم حاققی قوْنۇسۇندا آورۇپا بیرلیغی اۆیهسی دئولتلری باغلاییجی هرهانسی بیر اوْرتاق متین وار اوْلماماقلا بیرلیکده، بیرلشمیش میللتلر و آورۇپا گۆونلیک ایشبیرلیغی هؤرگۆتۆ ایله آورۇپا شۆراسی طرفیندن حاضیرلانمیش و دئولتلرین ایمضاء و اوْنایینا آچیلمیش متینلر، دیلسهل آزینلیقلار ایچهرن بۆتۆن اۆیه و آدای اؤلکهلرده بیر قیلاوۇز متین حالینه گلرهک بۇ دئولتلرین آنادیلینده ائییتیم حاققنا یاناشمالارینین چرچئوهسینی جیزمایا باشلامیشدیر.
ایران بیر آورۇپا اؤلکهسی اوْلماماسی و تۆرکلرین ایراندا بیر آزینلیق دیییل بیر چوْخۇنلۇق اوْلمالاریلا بیرلیکده آنادیلینده ائییتیم حاققی دارتیشمالارینا ایشیق تۇتابیلهجک اؤرنکلر آورۇپادا چوْخ ساییدا وار اوْلماقدادیر. اؤته یاندان، دۆنیانین باشقا بؤلگهلرینده، لیبرال دئموْکراسیدن فرقلی سیاسال رئژیملر و سوْسیوْ- پوْلتیک اکینجلر ایچینده یئر آلان دیلسهل آزینلیقلارین آنادیلینده ائییتیم حاققی دۇرۇشلاری و بۇ حاققی قۇللانما دئنهییملری، دارتیشمانین وارسیللاشماسی و قابسامینین گئنیشلهمهسی باخیمیندان دیققته دیر گؤرۆلهبیلر. بۇ چالیشمانین آماجلاریندان بیری ده بۇ تۆر بیر قاتقی سۇنماق اوْلدۇغۇ دۆشۆنۆلدۆیۆنده، چالیشمانین بۇ بؤلۆمۆندهکی کوْرسجا(Corsican)- فرانسیزجا و باسقجا - ایسپانیوْلجا اؤرنکلریله یانیسیرا اۇیقۇرجا – چین اؤرنهیی باشوۇرۇلماسی آنلاشیلیر حاله گلمکدهدیر، آورۇپالی اؤرنکلر دیشیندا بیر نئچه آورۇپالی اوْلمایان اؤلکهنین آنادیلینده ائییتیم قوْنۇسۇ اهله آلیناجاقدیر. سیراسیلا هر بیر اؤرنک، تاریخسهل، سوْسیوْ- پوْلتیک قوْشۇللار و ائییتیمده آنادیلینین قۇللانیلماسینا یؤنهلیک اۇیقۇلامالار اینجهلهنهرک وار اوْلان دۇرۇم و یاخین گلجهیه یؤنهلیک یؤرۇملارلا اهله آلیناجاقدیر.
بۇ اؤرنکلرین سئچیلمهسینه دایاناق ساغلایان عنصرلره باخیلدیغیندا، هر بیر اؤرنکده ایراندا تۆرکجه اؤرنهییله بنزر و فرقلی نیتهلیکلر اوْلدۇغۇ گؤرۆلهجکدیر. اؤزهل اوْلاراق اینجهلندیغینده، کۇرسجا – فرانسا اؤرنهییله تۆرکجه- فارسجا اؤرنهیی آراسینداکی بنزرلیکلر بۇ بیچیمده سیرالانابیلر: مرکزیتچی دئولت یاپیسینا ائشلیک ائدن مرکزی یؤنهتیم بیچیمینین باسقین نیتهلیغی؛ بۇ نیتیلیغه قارشید بیر بیچیمده وار اوْلان چوْخدیللی توْپلۇم یاپیسی؛ بۇ یاپییی گؤزآردی ائدن آنایاسال دۆزهنلمهلر(سادهجه تۇغرالی/ اۇلۇسال دیلده ائییتیم وئریلمهسی یوْلۇیلا آزینلیق دیللرینه ائییتیمین سینیرلاندیریلماسینا یؤنهلیک ائییلیم آرتی اؤلکهده تک بیر دیلین تۇغرالی اوْلماسی)؛ آزینلیقلارین اۇلۇسال بیرلیک و بۆتۆنلۆیه یؤنهلیک بیر تهدید اوْلاراق آلقیلانماسی سوْنۇجۇ اۇلۇسلارآراسی قۇرۇلۇشلارجا منیمسهنن متینلرین ایمضالانماسینا و اوْنایلانماسینا ایلیشگین چکینجهلر؛ آزینلیقلارین دیل و اکینجسهل دهیرلرینین، سیاسال رژیمین تهمهلینی اوْلۇشدۇران چوْخۇنلۇق دیلی و دهیرلری قارشیسیندا یئرلشدیریلمیش بیچیمی(جۇمهۇریت/ دئوریم/ موْدرنیته قارشیدلیغی)؛ کوْرسجا و تۆرکجه دیللرینده یاشانان ایستانداردلاشما سوْرۇنۇ؛ کوْرسجا و تۆرک بؤلگهسینین ژئوْپوْلتیک قوْنۇمۇنۇن یاراتدیغی بؤلگهسل و سیاسال گرگینلیکلر. بۇ بنزرلیکلره یاخیندان باخیلدیغیندا ایکی اؤرنک آراسینداکی اهن دیققت چکیجی فرق، فرانساداکی مرکزی یؤنهتیم بیچیمینین سوْن دؤنمده و اؤزهللیکله کوْرسجا اۆچۆن اسنکلیکلرین گؤرۆنمهیه باشلاماسی و ایراندا تۆرکجهیه قارشی ائگهمن سؤیلمین دئییشمهمهسیدیر.
باسکجا – ایسپانیا و تۆرکجه- ایران اؤرنکلریندهکی بنزرلیکلر ساییجا آز اوْلماقلا بیرلیکده، بۇ قارشیلاشدیرما هر ایکی اؤرنکدهکی بنزر مۆجادیلهنین سۆرهجینی ایزلهمک آچیسیندان اؤنملیدیر: باسک اؤلکهسی و تۆرک بؤلگهسینین ایلگیلی اؤلکهلرین قوْنشۇ اوْلان اؤلکه توْپراقلارینداکی اۇزانتیسی سؤز قوْنۇسۇ بنزرلیکلری اوْلۇشدۇرماقدادیر. بۇ بنزرلیکلرین آیرینتیلاریندا اوْرتایا چیخان فرقلیلیکلره اهک اوْلاراق، باسک اؤلکهسینین و تۆرک بؤلگهسینین بؤللۇق دۆزئییندهکی فرقلیلیک و بۇ فرقلیلیغین یاراتدیغی ایچ کؤچ حرکتلیلیغین یؤنۆ، باسک دیلینده یاپیلان چالیشمالار یۆزایله یاخین بیر سۆرهیه اۇزانان تاریخی و بۇ تاریخین، دیلین قوْرۇنماسی و گلیشدیریلمهسی باخیمیندان قازاندیردیغی دئنهییمین تۆرکجه اۆچۆن وار اوْلماماسی، باسکجا ائییتیم سوْن قیرخ ایلدیر باسک اؤزرک یؤنهتیمی طرفیندن گۆونجه آلتینا آلینمیش اوْلماسینین یاراتدیغی اوْلۇملۇ سۆرهج کیمی ائتگنلرین تۆرکجه اۆچۆن گئچرلی اوْلماماسی کیمی فرقلیلیکلر ده، دارتیشمایی قاتمانلاندیرماق آچیسیندان دیققته دهیردیر.
اۇیقۇرجا- چین اؤرنهیی ایله تۆرکجه - ایران اؤرنهیی آراسینداکی بنزرلیکلرین و فرقلیلیکلرین بیربیرینه یاخین اوْلماسی، ایلک باشداکی ایزلهنیمین ترسینه، چالیشمانین آماجینا اؤزهللیکله قاتقی سۇنماقدادیر. اۇیقۇر خالقینین یاشادیغی سینجان اؤزرک بؤلگهسینین تۆرک بؤلگهسی کیمی سینیردا قوْنۇملانیشینین ایلگیلی اؤلکهلر یانیندا یاراتدیغی ژئوْایستراتژیک گۆندم، سینجانین و تۆرک بؤلگهسینین، ایلگیلی اؤلکهلرین باشقا بؤلگهلرینه قیاسلا ایقتیصادی باخیمدان گۆجسۆز اوْلماسی کیمی بنزرلیکلر قارشیسیندا، بۇ بنزرلیکلرین آیرینتیلاریندا یاتان فرقلیلیکلره اهک اوْلاراق، چین دئولتینین منیمسهدیغی کوْمۆنیست سیستم و تک پارتی یؤنهتیمی ایله ایرانداکی اوْتوْریتر یؤنهتیم آراسینداکی فرق، سینجانین اؤزرک بیر یؤنهتیم بیچیمینه صاحیب اوْلماسی، اۇیقۇرجانین ائییتیمده آنادیلی اوْلاراق قۇللانیلماسینین آتمیش ایله یاخین بیر سۆرهدیر چین دئولتینین گۆونجهسینده سۆرۆر اوْلماسی کیمی فرقلیلیکلر یئر آلماقدادیر.
بۇ بنزرلیکلرین و فرقلیلیکلرین دوْغرۇدان و آیرینتیلی بیر قارشیلاشدیرمالی سیاسال اینجهلهمهیه اوْلاناق وئریب وئرمهدیغی دارتیشیلابیلر. اؤته یاندان، چالیشمانین بۇ بؤلۆمۆنده آماجلانان، داها چوْخ دارتیشمانین قابسامینین گئنیشلتمک و قاتمانلارینین وارسیللاشدیرماق اوْلدۇغۇ اۆچۆن، بۇ بنزرلیکلر و فرقلیلیکلر، گهنهل دهیرلندیرمهلره یؤن وئرهجک بیچیمده اهله آلینمیشدیر. بۇ اهله آلیش بیچیمی، سوْرۇنۇن داها اؤنجه اؤنگؤرۆلمهین فرقلی بوْیۇتلارینی باشقا اؤرنکلردن یوْلا چیخاراق اوْرتایا قوْیماق بیچیمیله، سوْرۇنا ایلیشگین بلیرلی بیر آغیل یۆرۆتمه ائیلهمی اوْلاراق دا آنلاشیلابیلر. بئله بیر ائیلمین مرکزینده، اؤرنکلر آراسینداکی فرقلیلیکلرین داها بلیرلی بیر اؤزهل اؤرنهیه ایلیشگین دارتیشمایی آیرینتیلاندیراراق، اوْلۇمسۇزلایاراق یا دا اوْلۇملایاراق تاماملادیغی وارساییمی یاتار. ترسینه، هر بیر اؤرنهیین بیریجیکلیغی ساوی، بۇ ساوین دوْغرۇلۇق نیتهلییینی آراجسیز اۆرهتن تۇغرالی تئزلرجه بلیرلهنن اۇلۇسال سیاستلره خیدمت ائتمه آماجلی چالیشمالاردان اؤتهیه گئچیلمهسینه و بئلهجه ائورنسهل نیتهلیکلی توْپلۇمسال بیلیم قۇراملارینین و سیاسال اۇیقۇلامالارین اوْلۇشماسینا اوْلاناق وئرمهزدی.
تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک:
الف
اۇلۇسال(Ulusal)= ملی
اۇلاشیم(Ulaşım)= حمل و نقل
ایرماق(Irmaq)= نهر
اسکی(Eski)= قدیمی
اریشیم(Erişim)= دسترسی
آدا(Ada)= جزیره
آدای(Aday)= کاندید، نامزد
آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض
آیریلیقچی(Ayrılıqçı)= جداییطلب
ایومه(İvmə)= شتاب، سرعت
آیریجالیق(Ayrıcalıq)= امتیاز
آیریشما(Ayrışma)= جدایی، انحلال
ائوریلمک(Évrilmək)= تکامل یافتن
آراج(Arac)= ابزار، واسط
آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق
ایلهتیشیم(İletişim)=ارتباط
اکینج(Ekinc)= فرهنگ
ائشیت(Eşit)= برابر
اۇیارلار(Uyarlar)= سازگار می کند
اوْی(Oy)= رای
ائشگۆدۆم (Éşgüdüm)= هماهنگ
ائتگیلهشیم(Étgiləşim)= تعامل
ائتگن(Étgən)=فاکتور
ایچهریک(İçerik)= محتوی
اؤنملی(Önemli)= مهم
اوْلۇملۇ(Olumlu)= مثبت
اوْلۇمسۇز(Olumsuz)= منفی
ائییتیم(Éyitim)= آموزش
آماج(Amac)= هدف
ائییتیمسهل(Éyitimsel)= تربیتی
اوْخۇل(Oxul)= مدرسه
اؤنلم(Önlem)= تدبیر
اۇلۇس(Ulus)= ملت
ایلیشگی(İlişgi)= مناسبت، علاقه
آنامالچی(Anamalçı)= کاپیتالیست
انگللهمک(Engellemek)=جلوگیری کردن
آنامال(Anamal)= سرمایه
اسنکلیک(Esneklik)= انعطاف پذیری
آنایاسا(Anayasa)= قانون اساسی
اؤنقوْشۇل(Önqoşul)= پیششرط
اؤنیارقی(Önyarqı)= پیشداوری
ایلیشگین(İlişgin)= عاید، مرتبط
ایلگیلی(İlgili)=مرتبط
آغ(Ağ)= شبکه
اؤنجل(Öncel)= قبلی، پیشین
ارگنلیک(Ergenlik)= بلوغ
اۆزگۆسهل(Üzgüsel)= دراماتیک
آلابیلیرلیک(Alabilirlik)= کاپاسیته، ظرفیت
اوْنای(Onay)= تصدیق
ائگهمن(Égemən)= حاکم
ائگهمنلیک(Égemənlik)= حاکمیت
اؤرنک(Örnek)= مثال
اؤرتۆشمک(Örtüşmek)=منطبق بر هم
ائورنسهل(Évrensel)= جهانی
آیرینتی(Ayrıntı)= جزئیات
آبارتماق(Abartmaq)= مبالغه کردن
ایگید(İgid)= قهرمان
اۆرۆن(Ürün)= محصول
اوْنارماق(Onarmaq)= ترمیم کردن، تعمیر کردن
اؤیکۆ(Öykü)= حکایه
اؤومه(Övmə)= ستایش، وصف
اوْران(Oran)= میزان
اوْرمان(Orman)=جنگل
ایلکه(İlke)= پرنسیب
ایلکهل(İlkel)= ابتدائی
ایزلهنیم(İzlenim)= تصور
ائیلم(Éylem)=کنش
ائتگین(Étgin)= فعال
اۆیه(Üye)= عضو
اهک(Ek)=اضافی
ائدیلگین(Édilgin)= غیرفعال
اینسانبیلیمچی(İnsanbilimçi)= انسانشناس
ایشلوسهل(İşlevsel)= تابعی
آیلیق(Aylıq)= ماهانه، حقوق
اؤندر(Öndər)= رهبر
آیدین(Aydın)= روشنفکر
آلت قۇرۇل(Alt qurul)= کمیته
اۆستلنمک(Üstlenmek)= بر عهده گرفتن
ائشزامانلی(Éşzamanlı)= همزمان
اسینلنمک(Esinlenmek)= الهام گرفتن
ائشدیر(Éşdeyer)= معادل،هم ارز
ائیلمچی(Éylemçi)= فعال،اکتیویست
ائلشدیرل(Éléşdirel)= منتقدانه
آچی(Açı)= زاویه
آچیقجا(Açıqca)= آشکارا
اۇلۇسلارآراسی(Uluslararası)= بینالمللی
اؤزندیرمک(Özendirmek)= تشویق کردن
اؤزنه(Özne)= سوژه، فاعل
اؤزرک(Özerk)= خودمختار
اۆرهتمهک(Üretmek)= تولید کردن
اۇیرۇق(Uyruq)= تابعیت شهروندی
آسی(Ası)= بنر
اوْیسا(Oysa)= در حالیکه
اوْلای(Olay)= حادثه
اؤلچۆت(Ölçüt)= معیار
اۇزامبیلیم(Uzambilim)=هندسه
اۇزایبیلیمی(Uzaybilimi)=کیهان شناسی
اۇزمان(Uzman)= متخصص
اۇزبیلیم(Uzbilim)= ریاضی
آختارماق(Axtarmaq)= انتقال دادن
اوْنۇر(Onur)= حیثیت
ائتمن(Étmeən)= فاکتور
ائییتیمچی(Éyitimçi)= پداگوگ، مربی كودک، متخصص تعليم و تربيت
اکلملنمه(Eklemlenme)= افزودن
ایردهلمک(İrdelemek)= بررسی نمودن
اؤز سایقی(Öz sayqı)= عزت نفس
ایلکاؤیرتیم(ilköyretim)= ابتدائی
اوْرتااؤیرتیم(Ortaöyretim)= دبیرستان
ائییلیم(Éyilim)= گرایش
اؤیرتمن(Öyretmen)= معلم
اؤیرتیم(Öyretim)= تدریس، تعلیم
آییرد(Ayırd)= تمیز دادن
اؤزدش(Özdeş)= یکسان، عینا
اؤزدشلشمک(Özdeşleşmek)= یکسانسازی
اوْلاسی(Olası)= ممکن، محتمل
اؤزلم(Özlem)= حسرت
اؤزهل(Özel)= خاص
ایزلم(İzlem)= استراتژی
اؤزهللیکله(Özellikle)= به خصوص
اۇلۇشۇم(Oluşum)= شکل گیری
ایلهتی(İleti)= پیغام
اوْلاناق(Olanaq)= امکان
ایلیشگینلیک(İlişginlik)= عایدات
اؤنهری(Öneri)= پیشنهاد
اۇزلاشی(Uzlaşı)= اجماع
اؤنگؤرمک(öngörmek)= پیشبینی کردن
ائدینیم(Édinim)= اکتساب
اۆلکۆ(Ülkü)= ایدهآل
اۇیقار(Uyqar)= مدنی
اۇدقۇ(Udqu)= پیروزی
آیریم(Ayrım)= فرق
اۇلام(Ulam)= کاتگوری، طبقهبندی
ائییتمسهل(Éyitimsel)= پداگوژیک
آشیری(Aşırı)= افراطی
اؤزگۆر(Özgür)= آزاد
ارته(Erte)= بعدی
اؤزگۆون(Özgüven)= اعتماد به نفس
اک(Ek)= علاوه، ضمیمه
اؤزهتلهمک(Özétlemek)= خلاصه کردن
اۇزلۇق(Uzluq)= هنر
آدلیم(Adlım)= مشهور
اۆستۆنلۆک(Üstünlük)= برتری
اۇیۇشمازلیق(Uyuşmazlıq)= عدم تطابق
اۇیۇم(Uyum)= هارمونی
آلقی(Alqı)= ادراک
اوْداق(Odaq)= کانون
ایچسهللشدیریلمهک(İçsélleşdirilmek)= درونیسازی کردن
اؤیرتی(Öyreti)= دکترین، تز
اۇیقۇن(Uyqun)= مناسب
اۇلاشماق(Ulaşmaq)= رسیدن به
اۇیقۇلاما(Uyqulama)= تطبیق،پراتیک
اۇیقۇلامالی(Uyqulamalı)= عملی
اینانج(İnanc)= باور
آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت
ارتهلهمک(Ertelemek)= به تاخیر انداختن
آیاقلانما(Ayaqlanma)= عصیان،شورش، قیام
اؤزگۆن(Özgün)= اورجینال
ب
بۇلقۇ(Bulqu)= یافته
باشاری(Başarı)=موفقیت
باشاریلی(Başarılı)=موفق
باغلانتی(Bağlantı)= پیوند
بیریم(Birim)= واحد
بیرلشمیش میللتلر(Birleşmiş milletler)=سازمان ملل متحد
بۆتۆنجۆل(Bütüncül)= توتالیتر
بیریکیم(Birikim)= انباشت
باتی(Batı)= غرب
بوْللۇق(Bolluq)= رفاه
بنزشدیرمه(Benzeşdirme)= آسیمیلاسیون
بیچیم(Biçim)= فرم، شکل
باغلاج(Bağlac)= رابط
بهللک(Bellek)= حافظه
بیلیم(Bilim)= علم،دانش
بیلیمسهل(Bilimsel)= علمی
باغنازلیق(Bağnazlıq)= تعصب
باغداشیق(Bağdaşıq)= هموژن
بیلگی(Bilgi)=معلومات
بیلیمیۇردۇ(Bilimyurdu)= دانشگاه
بۇیرۇق(Buyruq)= فرمان
باغداشیقلاشما(Bağdaşıqlaşma)= هموژن سازی
باغیملی(Bağımlı)= وابسته
بیرئیسل(Biréysəl)= فردی
بلگه(Belge)= سند
باسقین(Basqın)= غالب
باخیش آچیسی(Baxış açısı)=زاویه دید
بیلیشسهل(Bilişsel)= شناختی
بیلینج(Bilinc)= آگاهی
بوْیداش(Boydaş)= همسن
باریناق(Barınaq)= سرپناه
باسیم(Basım)= چاپ
بیریجیک(Biricik)= تک،یگانه
باشکند(Başkend)= پایتخت
بلیرگین(Belirgin)= بارز
بیلرلنمهک(Belirlenmek)= مشخص شدن، تعیین شدن
بیلهشن(Bileşen)= کامپوننت، جزء
بؤلگهسل(Bölgesel)= منطقهای
پ
پیتیک(Pitik)= کتاب
پراتیک(Pratik)= عملی
ت
تاریم(Tarım)= کشاورزی
تهمهل(Temel)= اساس
توْپلۇمچۇ(Toplumçu) =سوسیالیست
توْپلۇمبیلیمچی(Toplumbilimçi)= جامعه شناس
تئزگن(Tézgen)= کاتالیزور
توْپلۇچالیشیم(Topluçalışım)= سمینار
تیکهل(Tikel)= قسمی
تک ارکلیک(Tek erklik)= مونارشی
توْپلۇمبیلیمسهل(Toplumbilimsel)= جامعهشناختی
توْپلۇمسال(Toplumsal)= اجتماعی
توْپلۇلۇق(Topluluq)= جمعیت
تۆزۆک(Tüzük)= نظامنامه
تؤرپۆلهمک(Törpülemek)= سوهان زدن
تاسارلاماق(Tasarlamaq)= طراحی کردن
تئریملر دیزگهسی(Térimlər dizgesi)= تئرمینولوژی
تاساری(Tasarı)= طرح، پروژه
توْپلاناق(Toplanaq)= کمپ
توْپلانتی(Toplantı)=نشست
تانیق(Tanıq)= شاهد
تۇغرالی(Turğalı)= رسمی
تکال(Tekel)=انحصار
تاویر(Tavır)= رفتار،وضعیت
تۆرهمک(Türemek)= مشتق شدن
ج
جایدیریجی(Caydırıcı)= بازدارنده
چ
چاغ(Çağ)=عصر
چاغداش(Çağdaş)= معاصر
چئشید(Çéşid)= نوع
چالیشیم(Çalışım)= کمپین
چئشیدلیلیک(Çéşidlilik)= تنوع
چارپیدماق(Çarpıdmaq)= تحریف کردن
چئوره(Çévre)=محیط
چئلیشگی(Çélişgi)= متضاد
د
دایانیشما(Dayanışma)= اتحاد
دیرهنیش(Direniş)=مقاوت
دیلبیلمسهل(Dilbilimsel)= زبان شناختی
دۇیارلیلیق(Duyarlılıq)= حساسیت
دارتیشماق(Dartışmaq)= بحث کردن
دۇراق(Duraq)= ایستگاه
دؤنۆشۆم(Dönüşüm)= دگرگونی، تحول
دئنهتیم(Dénetim)= کنترل
دئنهییم(Déneyim)= تجربه
دئنهمهک(Dénemek)= آزمایش کردن
دئوریم(Dévrim)= انقلاب
دایاتماق(Dayatmaq)= پافشاری کردن
دوْغال(Doğal)= طبیعی
دیلبیگلیسی(Dilbilgisi)= دستورزبان
دۆشرگه(Düşerge)= سایت
داغارجیق(Dağarcıq)= انبان
دوْناتیم(Donatım)= تجهیز
دئییشکن(Deyişken)= متغیر
دین ارکی(Din erki)=دینسالاری
دۆزئی(Düzéy)= سطح
دنگه(Denge)= تعادل
دئوینگن(Dévingen)= دینامیک
دۇیۇرماق(Duyurmaq)= اعلان کردن
دیش(Dış)= بیرون
درنک(Dernek)= انجمن
دوْلایسیلا(Dolayısıyla)= بنابراین
دوْلایلی(Dolaylı)= غیرمستقیم
دوْلایسیز(Dolaysız)= مستقیم
دانیشمانلیق(Danışmanlıq)= مشاوره
ز
زوْرۇنلۇ(Zorunlu)= اجباری
س
سؤزلشمه(Sözleşme)= قرارداد
سوْمۇت(Somut)= ناملموس
سۆرهکلی(Sürekli)= مداوم
سۆره(Süre)=مدت
سۆرگۆن(Sürgün)= تبعید
ساوۇنماق(Savunmaq)= مدافعه نمودن
ساپلانتی(Saplantı)= فکر ثابت
سئچیم(Séçim)= انتخاب
ساوۇنمالی(Savunmalı)= دفاعی
سیخمان(Sıxman)= سپتامبر
سایقینلیق(Sayqınlıq)= اعتبار
ساییملاما(Sayımlama)= آمار
سئچهنک(Séçenek)= آلترناتیو
سۇچ(Suç)= جرم، گناه
سایقینلی(Sayqınlıq)= با پرستیژ
سیخی دۆزهن(Sıxı düzen)= دیسیپلین
سوْرۇن(Sorun)= مسئله، مشکل
سوْوخا(Sovxa)= میراث
سۆرهج(Sürec)= پروسه
سیرالانیم(Sıralanım)= هیرارشی
سوْرۇملۇ(Sorumlu)= مسئول
سوْنۇج(Sonuc)= نتیجه
سینیر(Sınır)= مرز
سیمگه(Simge)= سمبل
ساو(Sav)= ادعا
ساپتاما(Saptama)= تثبیت
سیناق(Sınaq)= امتحان
سؤیلم(Söylem)= گفتمان
سؤمۆرگه(Sömürge)= مستمعره
سؤمۆرۆ(Sömürü)= استثمار
سئچگینچی(Séçginçi)= نخبهگرا
ط
تۆر (Tür)= نوع
ق
قوْشۇل(Qoşul)=شرط
قارشیدلیق(Qarşıdlıq)= ضدیت
قییی(Qıyı)= ساحل
قوْنۇ(Qonu)= موضوع
قاورام(Qavram)= مفهوم
قوْشۇت(Qoşut)= پارالل
قالخینما(Qalxınma)= توسعه
قۇتسال(Qutsal) = مقدس
قیرآچان(Qıraçan)= آوریل
قۇزئی(Quzéy)= شمال
قامۇاوْیۇ(Qamuoyu)= افکار عمومی
قاتقی(Qatqı)= مشارکت
قیلاوۇز(Qılavuz)= راهنما
قۇرامسال(Quramsal)= تئوریک
قیریلقان(Qırılqan)= شکننده
قۇرغۇلاماق(Qurğulamaq)= طراحی کردن
قیتا(Qıta)= قاره
قاتمانلاشدیرماق(Qatmanlaşdırmaq)= افزودن
قوْنۇم(Qonum)= موقعیت
قوْرۇماق(Qorumaq)= محافظت نمودن
قیسیتلی(Qısıtlı)= محدود
قابساملی(Qapsamlı)= جامع
قایناق(Qaynaq)= منبع
قایناشما(Qaynaşma)= ادغام، تلفیق
قانیت(Qanıt)= دلیل
قۇرال(Qural)= قاعده
قۇرۇم(Qurum)= موسسه
ک
کؤکدنچی(Kökdençi)= رادیکال
کسین(Kesin)= قطعی
کز(Kez)= دفعه
کۆرهسل(Küresel)= جهانی،گلوبال
کرال(kral)= پادشاه
کسینتیلی(Kesintili)= ناپیوسته
گ
گهلهنکسهل(Geleneksel)= سنتی
گؤرسهل(Görsel)= بصری
گیریشیم(Girişim)= ابتکار،نوآوری
گؤزلملنمک(Gözlemlenmek)= مشاهده شدن
گۆنجللنمه(Güncellenme)= بروزرسانی
گؤزئتمک(Gözétmek)= نظارت کردن
گؤزگۆ(Gözgü)= آئیینه
گهنهل(Genel)= عمومی
گؤزآردی (Gözardı)= نادیده گرفتن
گرچکدن(Gerçekden)=حقیقتا
گرهچ(Gereç)= مواد
گهنهلگه(Genelge)= بخشنامه
گؤرهجه(Görece)= نسبی
گؤرگۆل(Görgül)= تجربی
گؤسترمهلیک(Göstermelik)= نمایشی
گؤسترگه(Gösterge)= اشارت
گۆندهلیک(Gündelik)= روزمره
گۆونجه(Güvence)= گارانتی
گؤرئو(Görév)= ماموریت
گۆونلیک(Güvenlik)= امنیت
گۆون(Güven)= اعتماد
گؤوشک(Gövşek)= شل
گرهکلیلیک(Gereklilik)=الزام
گرهکسینیم(Gereksinim)= نیاز، ضرورت،احتیاج
گلیشمک(Gelişmek)= توسعه دادن
ن
نسنهل(Nesnel)= آبجکتیو
نیتهلیک(Nitelik)= کیفیت، وصف
نیتهل(Nitel)= کیفی
نیجهل(Nicel)= کمی
قۇشاق(Quşaq)= نسل
قۇشۇل(Quşul)=شرایط
قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه
ندن(Neden)= سبب، علت
و
وطنداش(Vetendaş)= شهروند
وئری(Véri)= اطلاعات
والی(Vali)= استاندار
وئریملی(Vérimli)= مثمرثمر
وارسیل(Varsıl)= دارا
وئرگی(Vérgi)= مالیات
وارساییم(Varsayım)= فرضیه
ه
هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات
ی
یۆکۆملۆ(Yükümlü)= مکلف
یاساق(Yasaq)= ممنوع
یۆکسکاؤیرنیم(Yükseköyrenim)= آموزش عالی
یاسال(Yasal)= قانونی
یاسا(Yasa)= قانون
یؤن(Yön)= جهت
یؤنهتیم(Yönetim)= مدیریت، اداره
یؤنتم(Yöntem)=روش
یؤنتمبیلیمی(Yöntembilimi)= روششناسی، متدولوژی
یؤنهتیمسهل(Yönetimsel)= اداری
یانید(Yanıd)= جواب
یاپی(Yapı)= ساختار
یئرهل(Yérel)= محلی
یئرلی(Yérli)= محلی
یایقین(Yayqın)= رایج
یاشامسال(Yaşamsal)= حیاتی
یاساما(Yasama)= قانونگذاری
یاتیشدیرماق(Yatışdırmaq)= راضی نمودن، ساکن کردن
یاتیریم(Yatırım)سرمایهگذاری
آشاما(Aşama)= مرحله
یازقی(Yazqı)= سرنوشت
یاخلاشیق(Yaxlaşıq)= تقریبا
یئددیجه(Yéddicd)= هفته
یئرکیپ(Yérkip)= نقشه
یاردیم(Yardım)= کمک
یئتهنک(Yétdndk)= خلاقیت، توانایی
یئترلی(Yétdrli)= کافی
یۇردداشلیق(Yurddaşlıq)= شهروند
یئتگین(Yétgin)= مکمل، کامل
یوْزلاشما(Yozlaşma)= انحطاط
یئتگی(Yétgi)= اختیارات
یاد(Yad)= خارجی
یوْخسۇن(Yoxsun)= محروم
یۆرۆتۆلمک(Yürütülmek)= به اجراء گذاشتن
یۆرۆتمه(Yürütme)= قوه مجریه
یۆجهلتمک(Yüceltmek)= تقدسزائی کردن
یالین(Yalın)= ساده
یازاناق(Yazanaq)= گزارش
یاپیبیلیمسهل(Yapıbilimsel)= مورفولوژی
یئنیلمه(Yénileme)= ترمیم، بازسازی
یئنیلگی(Yénilgi)= مغلوبیت
