اۇمۇد اۇرمۇلۇ
سامیلر نوْروژ، ایسوچ، فینلاندیا و رۇسیا اوْلماق اۆزره دؤرد اؤلکهنین سینیرلاری ایچینده قالان یئرلی بیر توْپلۇلۇقدۇر. سامی نۆفۇسۇن توْپلام 100 مین جیواریندا اوْلدۇغۇ تخمین ائدیلمکدهدیر. بۇنلاردان یاخلاشیق 60. مینی نوْروژده، 20 مینی ایسوچده، 9 مینی فینلاندیادا و 2 مینی رۇسیا سینیرلاری ایچهریسیندهدیر. سامیلر یوْغۇنلۇقلا بۇ اؤلکهلرین قۇزئی بؤلۆملرینده یاشاماقدادیر. بۇ خالق عئینی دیل عایلهسیندن چئشیدلی دیللری دانیشماقدا و اؤزلرینه اؤزهل اکینجلریله قوْنشۇ خالقلاردان آیریلماقدادیر. گۆنۆمۆزده اۆچ ایسکاندیناو اؤلکهسینده، اوْن سامی دیلیندن بئشینده ائییتیم یاپیلماقدا و سامی دیللری بعضی اوْخۇللاردا اؤیرتیلمکدهدیر. سامی دیللریندن بیری اوْلان کیلدین ایسه رۇسیادا آنجاق بللی بیر سئویهیه قدر اؤیرتیلمکدهدیر.
قیساجا سامی توْپلۇلۇقلارینین دیلسهل اؤیکۆلاریندان بحثائتمک گرهکیرسه، 19. یۆزایلین اوْرتالاریندان 20. یۆزایلین اوْرتالارینا قدر سامیلر بیلینجلی و بعضا جیددی شیددت ایچهرن بنزشدیرمه سیاستلرینه معرۇض قالدیلار. سامی اکینجی و دیللری یۆزایللرجه اؤزگۆر گؤرۆلۆب، ایلکهل اوْلاراق دهیرلندیریلمیش ، چاغداش یاشامدا تۇتۇنامایاجاغی و سوْنۇجدا یوْخ اوْلاجاغی دۆشۆنۆلمۆشدۆر. بۇ تۆر یاناشمالارا رغمن، سامی اکینجی و دیللری آیاقدا قالمیشدیر. ایندیلرده بیر یاندان اکینج و دیل دئییشیمی یاشانیرکن اؤته یاندان دا دیل جانلاندیرما و قوْرۇما مۆجادیلهسی دوام ائتمکدهدیر. اوْخۇللار بۇ سۆرهجده، سامی دیللرینین یئنی قۇشاقلارجا اؤیرنیلمهسی آچیسیندان وئریلن مۆجادیلهده بۆیۆک روْل اوْیناماقدادیر.
آلتمیش ایله یاخین بیر سۆره ایچینده سامی توْپلۇمۇ و اکینجی بۆیۆک دئیشیکلیکلره اوْغرامیشدیر. بۇ دئییشیکلیکلر آنلاییش، گرهچ و توْپلۇمسال بوْیۇتلار چرچئوهسیندهدیر. دئییشیکلیکلر عئینی زاماندا دیللره وئریلن اؤنهمی ده آرتمیش، سامی توْپلۇمۇنۇن سیاسی دۇرۇشۇنۇ گۆجلندیرمیشدیر. بۇ اهن باشدا سامی دیللرینی، اکینجینی و گهلهنکسهل یاشام طرزینی قوْرۇمایا و گۆجلندیرمهیه یارامیش و بۇنلارین یئنی قۇشاقلارا آختاریمینی ساغلامیشدیر. سامی توْپراقلارینین دئییشیک دئولتلر طرفیندن پایلاشیلمیش اوْلماسی اۆزۆندن، سامیلرین مۆجادیلهلرینده تک و اوْرتاق بیر ایزلم تعقیب ائتدیکلری سؤیلنهمز. آنجاق دؤرد فرقلی دئولتین سیاست، یؤنهتیمسهل و اکینجسهل سیستملرینه باغیملی اوْلان سامیلر، کیمی زامان هؤرگۆتلۆ اوْرتاق دایانیشما و ایشبیرلیغی ایزلملرییله حاقلارینی ساوۇنماقدادیرلار.
سامی بؤلگهسینده اۇیقۇلانان ائییتیم موْدللریندن ایلکاؤیرتیم، اوْرتااؤیرتیم، بیلیمیۆردلاریندا سامی دیلینین، تاریخینین و اکینجینین اؤزهللیکلرینین یئنی قۇشاقلارا آختاریمی آماجلانمیشدیر . اۇزۇن ایللر سامی بؤلگهسینده، سامی دیللرینده ائییتیم یاپیلمازکن، اؤزهللیکله 1970’دن سوْنرا نوْروژ، ایسوچ و فینلاندیادا سامیلرین ائییتیمینده اؤز آنادیللری قۇللانیلمایا باشلانمیشدیر. آنجاق داها اؤنجهکی ایللرده ده چئشیدلی گهلگئدلر یاشانمیشدیر. بۇ اۆچ ایسکاندیناو اؤلکهسینین سامیلرله ایلگیلی دیل سیاستلرینی بیرآز داها آیرینتیلی اهله آلاجاییق.
ایسوچ
ایسوچده سامی ائییتیمینده اۆچ فرقلی موْدل اۇیقۇلانماقدادیر. بۇنلاردان ایلکی، قۇزئیدهکی آلتی اؤزهل سامی اوْخۇللاریدیر. ایکینجیسی، آنادیلینین درس اوْلاراق اؤیرتیلدیغی موْدلدیر. اۆچۆنجۆ موْدل ده سامی دیلینین، سامی اوْلمایان اوْخۇللاردا اؤیرتیلمهسیدیر.
قۇزئی مارالی یئتیشدیرن سامیلرین وار اوْلدۇغۇ بؤلگهلرده بۇلۇنان اؤزهل سامی اوْخۇللاری بۆتۆن سامی اۇشاقلارینا آچیقدیر. ائییتیم یاساسینا گؤره، سامی اۇشاقلاری زوْرۇنلۇ اییتیملرینی دئولت اوْخۇللارینین بیر پارچاسی اوْلان سامی اوْخۇللاریندا آلابیلر. سامی اوْخۇللاری دئولت طرفیندن یۆرۆتۆلمکده و ایسوچ سامی مجلیسی طرفیندن گؤرئولندیریلمیش سامی اوْخۇل یؤنهتیمی آراجیلیغیلا یؤنهتیلمکدهدیر. سامی اوْخۇللاریندا ائییتیم دیلی سامی دیللرینده ده ایسوچجه یاپیلماقدادیر. مۆفرداتا گؤره ایسه، سامی اوْخۇللارینا گئدن هر اؤیرنجی سامی اکینجسهل سوْوخاسی حاققیندا بیلگی صاحیبی اوْلۇر و سامی دیلینده دانیشما، یازما و اوْخۇما باجاریلارینی گلیشدیریر. سامی اوْخۇل یؤنهتیمی، سامی اوْخۇللارییلا باغلانتیلی اوْلاراق عئینی زاماندا آلتی یاش قرۇپۇنۇن اوْخۇل اؤنجهسی ائییتیمیندن ده سوْرۇملۇدۇر. حتی گۆنۆمۆزده آرتیق سامی اوْخۇللارینا باغلی آنااوْخۇللاریندا سامی دیلینده اوْیۇنلار و ائتگینلیکلر یاپیلماقدادیر. ایسوچجهدهکی سامی اوْخۇللاری سادهجه 10-5% سامی اۇشاقلاریلا سینیرلی قالماییب ساییلاری آرتیریلابیلرسه، گلجکده سامیلر اۆچۆن بۆیۆک یارار ساغلایابیلر.
آنادیلی اؤیرتیمینین یاپیلدیغی موْدلده ایسه، مۆفردات قوْنۇلاری باشقا بیر دیلده یاپیلسا دا سامی دیللری زوْرۇنلۇ دیل درسی اوْلاراق اؤیرتیلمکدهدیر. 1976 ایلینه قدر بۇ ائییتیم موْدلینده قۇللانیلان سامی دیللری "ائو دیللری" اوْلاراق آدلاندیریلیردی. آنجاق بۇ موْدلده بعضی سیخینتیلارین یاشاندیغی سؤیلنهبیلر. چۆنکۆ یاسالارا گؤره، بیر اؤیرنجی سامی دیلینده آنادیلی درسی آلماق ایستهییرسه بۇ دیلده بللی بیر یئترلیلیغینین اوْلماسی گرهکیر. یانی اؤز دیلینی دانیشمایان سامی اۇشاقلارینین بۇ درسی آلمایا حاققی یوْخ. گینه یاسالارا گؤره، بلدییه سامی دیلینده ائییتیم وئرهجک یئترلیلیکده بیر اؤیرتمن وارسا سینیف آچابیلر. بۇ کیمی قوْشۇللار اۆزۆندن بۇ موْدل اؤیرنجی ساییسینین آرتاماسینا انگل اوْلماقدادیر.
اۆچۆنجۆ تۆر سامی ائییتیمینه ایسه "بۆتۆنسهل سامی ائییتیمی" دئییلمکدهدیر. بۇنۇن ندنی سامی دیللرینین و اکینجینین، سامی تهمهلی اوْلمایان و تهمهل اوْلاراق وار اوْلدۇغۇ اؤلکهدهکی زوْرۇنلۇ ائییتمین بیر پارچاسی اوْلاراق گؤرۆلمهسیدیر. بۇ موْدل، ایسوچده اۇیقۇلانماقدا، سامی توْپلۇلۇقلارینین اوْلدۇغۇ باشقا دئولتلرده اۇیقۇلانماماقدادیر. بیرچوْخ اؤیرنجی اۆچۆن بۆتۆنلهشیک سامی ائییتیمی، ایلکاؤیرتیمه آنادیلی دیشیندا بیر دیلده باشلاییب 7. سینیفدان 9. سینیفا قدر ائییتیمه سامی اوْخۇللاریندا دوام ائتمک دئمکدیر. آنجاق گینه ده بۇ اؤیرنجیلرین ائییتیملرینین بۆیۆک بیر بؤلۆمۆ ایسوچجه وئریلمکدهدیر. آیریجا سامی اوْخۇل یؤنهتیمی بۆتۆن اؤیرنجیلره ماددی دستک ساغلامادیغی اۆچۆن هر اؤیرنجی بۆتۆلهشیک سامی ائییتیمینه قاتیلماق ایستهسه ده بۇندان یارارلانمایابیلمکدهدیر.
ایسوچدهکی بۇ اۆچ تۆر سامی ائییتیم پروْقراملاریندان گرچکده سامی اؤیرنجیلرین سادهجه 20% قدری یارارلانابیلمکدهدیر. نه یازیق کی سامی ائییتیمی ایله ایلگیلی دۆزهنلمهلر 1970’لی ایللردن بری چوْخ دئییشمهمیش و اؤیرنجی اوْرانلاریندا دا اؤنملی بیر فرق اوْلمامیشدیر. آنجاق گینه ده سامی دیلینده یاپیلان ائییتیمه ایستک 1990’لاردان باشلایاراق آرتیش گؤسترمیشدیر. بۇ آرتیشدا ائتنیک اوْلاراق سامی اوْلماسینا رغمن ایسوچجه دانیشان اؤیرنجیلره وئریلن دیلی جانلاندیرما ائییتیمی اؤزندیریجی اوْلمۇشدۇر.
نوْروژ
نوْروژ’ین سامی دیلینده ائییتیم قوْنۇسۇندا اهن دئموْقراتیک یاناشمایا صاحیب اوْلدۇغۇنۇ سؤیلمک یانلیش اوْلماز. آنجاق بۇ دۇرۇما گلینجهیه قدر آغیر باسقیجی تاریخی دؤنملردن گئچیلمیشدیر. 19. یۆزایلین اوْرتالاریندا بنزشدیرمهیی آماجلایان بیر ائییتیم سیاستینی گۆدن نوْروژ، بۇ تۇتۇمۇنۇ یۆز ایل قدر سۆردۆرمۆشدۆر. سامی دیلینین دانیشیلماسی و سامی دیلینده ماهنی سؤیلهمک ایللرجه یاساقلانمیش و سامی اۇشاقلار اوْخۇللاردا چئشیدلی آیریمچیلیقلارا معرۇض قالمیشدیر. نه وار کی، اؤزهللیکله 1970’لی ایللرده سامی بؤلگهسیندهکی آلتا ایرماغی اۆزرینه قۇرۇلماق ایستهین هیدروْ- الکتریک سانتارالینا قارشی هؤرگۆتلۆ پروْتستوْ ائیلملری سامیلر اۆچۆن یئنی بیر دؤنهمین باشلانقیجی اوْلدۇ. چۆنکۆ بۇ ائیلملر سایهسینده سامیلر هم ایراماق اۆزرینه قۇرۇلمایا چالیشیلان سدی انگللهیهبیلدی، هم ده نوْروژدهکی اؤتهکی مۇخالیف حرکتلرله دایانیشما هؤرگۆتلهیهرک سامی دیلینده ائییتیم قوْنۇسۇندا اؤنملی قازانیملار اهلده ائدهبیلدی. 1950’لرده باشلایان سامی مۇخالیفتی بۇ اوْلایلاردان ساغلادیغی گۆجله و بۇگۆنه قدر دوام ائدن اۇزلاشمالارا چئشیدلی سیاسی، اکینجسهل و یؤنهتیمسهل قازانیملار اهلده ائتدی. بۇنلاردان اهن اؤنملیسی، سامی بیلیمیۇردۇ، سامی آراشدیرمالار انستیتۆسۆ، سامی مجلیسلری و سامی پارلمنئتلر شۆراسی کیمی قۇرۇملارین قۇرۇلماسی و بۇ قۇرۇملارین سامیلرین یارارینا چالیشماسی اوْلدۇ.
1960’لاردا باشلایان "قابساملی اوْخۇل" دؤنهمییله بیرلیکده سامی دیللرینی، اکینجینی و سامی دیلنیده ائییتیمی قابسایان چوْخ ساییدا روْفوْرم یاپیلدی. بۇ ندنله، سامی دیلینین ائییتیم و سیاست قوْنۇمۇ سۆرعتله گلیشدی. ایسوچ و فینلاندیا یاسالارینین ترسینه، نوْروژ، ائییتیم یاسالارییلا سامی دیلی اۆچۆن آچیق حاقلار اۇیقۇلانمایا باشلادی. سامی ائییتیمی نوْروژ اوْخۇللارینین وار اوْلدۇغۇ هر یئرده ساغلاندی. سوْن اوْلاراق 1998 ایلینده چیخاریلان بیر یاسا ایله اوْن ایللیک کسینتیسیز ائییتیم سیستمی قبۇل ائدیلمیش، اوْخۇلا باشلاما یاشی دا آلتییا ایندیریلمیشدیر(ایسوچ و فینلاندیا دا کسینتیسیز ائییتیم سیستمی دوْققۇز ایلدیر و ائییتیم یئددی یاشیندا باشلار). بۇگۆنکۆ دۇرۇمۇیلا نوْروژدهکی یاسالار بۆتۆن سامی اؤیرنجیلره زوْرۇنلۇ ائییتیملرینی آنادیللرینده آلما حاققینی ساغلار. یاسایا گؤره، سامی بؤلگهسینده کسینتیسیز ائییتیم سۆرهجینده بۆتۆن اؤیرنجیلر(سامی اوْلمایانلار دا) سامی دیلینده اؤیرنیم گؤرهبیلر و مۆفردات درسلرینی سامی دیلینده اؤیرنهبیلر.
فینلاندیا
فینلاندیاداکی سامی ائییتیمی، مرکزی اوْلان ائییتیم سیستمی ایچینه آلینمیشدیر. 1970’لی ایللردن بۇ یانا اوْخۇللاردا سامی اؤیرتیمی و سامی دیلینده ائییتمین یاپیلابیلمهسی اۆچۆن چئشیدلی یوْل و یؤنتملر دئنهنمیشدیر. سوْن اوْلاراق 1998 ایلینده ائییتیمله ایلگیلی یئنی یاسالار یۆرۆرلۆیه گیردی. بۇ یاسالارلا بیرلیکده، فینلاندیا گهنهلینده سامی ائییتیمینی ده دۆزهنلهین دوْققۇز ایللیک کسینتیسیز ائییتیم سیستمینه گئچیلدی. بۇنا گؤره بۆتۆن اوْخۇللاردا ائییتیم دیلی و درس دیشی ائتگینلیکلرده فینجه یا دا ایسوچجه قۇللانیلماسی اؤنگؤرۆلمۆشدۆر. آنجاق سامی بؤلگهسینده سامی دیلینده و بعضی یئرلهشیم بؤلگهلرینده ده روْمانجا یا دا ایشارت دیلینده ائییتیم اوْلاناغی وار اوْلماقدادیر. آنجاق سامی بؤلگهسینده یۆرۆتۆلن ائییتیمدن یارارلانابیلمک اۆچۆن سامی اوْلما قوْشۇلۇ آختاریلیر. آیریجا سامی دیلینین ائییتیم دیلی اوْلمادیغی اوْخۇللاردا بۇ دیل، سئچمهلی درس(ایکینجی یاد دیل) اوْلاراق زوْرۇنلۇ ائییتیمین ایلک ایللرینده ویا ایستهیه باغلی اوْلاراق 7. و 9. سینیفلاردا آلینابیلر.هانسی دیلین سئچمهلی اوْلاراق وئریلهجهیی اوْخۇل یؤنهتیمی طرفیندن بلیرلهنیر. یاسالاردا سامی دیلییله ایگیلی اوْلاراق سامی بؤلگهسینین دیشینداکی ائییتیمله ایلگیلی هئچبیر آچیقلامایا یئر وئریلمهمیشدیر. سامی بؤلگهسینده، سامی ائییتیمی اؤزهل بۆدجه دۆزهنلمهسی قابسامیندا بۇلۇنماقدا و بؤلگهدهکی اوْخۇللاردا سامی ائییتیمینی دستکلمکدهدیر. اوْخۇللار سامی ائییتیمینه اؤنم وئردیکجه، دئولت طرفیندن آیریلان بۆدجه ده آرتماقدادیر. نه یازیق کی، سامی دیلینده ائییتیم قوْنۇسۇندا فینلاندیا دا هله سوْرنۇلارلا قارشیلاشیلماقدادیر. سامی پارلمئنتینه گؤره، سامی نۆفۇسۇنۇن 60’ی و اوْن یاش آلتی اۇشاقلارین 70%’ی سامی بؤلگهسینین دیشیندا یاشاماقدادیر. دوْلایسییلا بۇ اۇشاقلار، اؤز آنادیللرینده ائییتیم آلماماقدا، بۇنۇن یئرینه اؤز دیللرینی گؤچمن دیلی قابسامیندا یئددیجهده یالنیزجا 2.5 ساعاتلیق درسلرله اؤیرنهبیلمکدهدیر. بۇ باخیمدان، فینلاندیا، ایسوچ کیمی، ائییتیم سیاستلرینده اؤز بؤلگهلری دیشیندا یاشایان یئرلی خالقلاری گؤچمن دۇرۇمۇندا قبۇل ائتمکدهدیر.
سوْنۇج اوْلاراق، سامی توْپلۇلۇقلاری، آورۇپاداکی بیرچوْخ آزینلیق قرۇپلا قارشیلاشدیریلدیغیندا بۇگۆن داها یاخشی ائییتیم و دیللرینی گلیشدیرمه شانسینا صاحیبدیر. آنجاق بۇ سامی دیللرینده ائییتیم ائتگینلیکلرینین سوْرۇنسۇز اوْلدۇغۇ و هر شئین سامی توْپلۇلۇقلارینین ایستهدیغی کیمی یۆرۆدۆغۆ آنلامینا گلمهمکدهدیر. سامی توْپلۇلۇقلاری، توْپراقلارینی دئنهتیملری آلتیندا تۇتان دئولتلرله اۇزۇن سۆرهلی ایقتیدار مۆجادیلهلرینه گیریشمیش، ایللر سوْنرا کیمی قازانیملار اهلده ائدهبیلمیشدیر. بۇ سایهده سامی دیللرینی و اکینجینین یوْخاوْلماسینین اؤنۆنه گئچیلمیشدیر. اؤته یاندان سامی بؤلگهلری دیشیندا، اؤزهللیکله فینلاندیا و ایسوچده یاشایان سامیلر، قالیجی بیر یاسال دۇرۇما صاحیب دئییللر و سادهجه گؤچمن حاقلاریندان یارارلانمالارینا ایزین وئریلمکده. دوْلایسییلا بللی بیر دیلده ائییتیم حاققینین تانینماسی هرهانسی بیر جوْغرافی بؤلگهیله سینیرلاندیریلدیغیندا، عئینی توْپلۇلۇقدان اوْلان آنجاق سؤز قوْنۇسۇ بؤلگهنین دیشیندا یاشایان اینسانلار آچیسیندان جیددی سیخینتیلارا ندن اوْلماقدادیر. بۇ ندنله، سامی اؤرنهیی آنادیلیندن ائییتیمده قۇللانیلماسی یؤنۆندهکی گلیشیملرده سؤز قوْنۇسۇ حاققین بللی بیر جوْغرافیا ایله سینیرلاندیریلماسی گرهکدیغینی، ترسینه بۇ دیلین دانیشیلدیغی هر یئرده بۇ حاقلاردان یارارلانابیلهجک اۇیقۇن آلتیاپینین حاضیرلانماسی گرهکدیغینی آچیقجا گؤسترمکدهدیر.
تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک:
الف
اۇلۇسال(Ulusal)= ملی
اۇلاشیم(Ulaşım)= حمل و نقل
ایرماق(Irmaq)= نهر
اسکی(Eski)= قدیمی
اریشیم(Erişim)= دسترسی
آدا(Ada)= جزیره
آدای(Aday)= کاندید، نامزد
آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض
آیریلیقچی(Ayrılıqçı)= جداییطلب
ایومه(İvmə)= شتاب، سرعت
آیریجالیق(Ayrıcalıq)= امتیاز
آیریشما(Ayrışma)= جدایی، انحلال
ائوریلمک(Évrilmək)= تکامل یافتن
آراج(Arac)= ابزار، واسط
آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق
ایلهتیشیم(İletişim)=ارتباط
اکینج(Ekinc)= فرهنگ
ائشیت(Eşit)= برابر
اۇیارلار(Uyarlar)= سازگار می کند
اوْی(Oy)= رای
ائشگۆدۆم (Éşgüdüm)= هماهنگ
ائتگیلهشیم(Étgiləşim)= تعامل
ائتگن(Étgən)=فاکتور
ایچهریک(İçerik)= محتوی
اؤنملی(Önemli)= مهم
اوْلۇملۇ(Olumlu)= مثبت
اوْلۇمسۇز(Olumsuz)= منفی
ائییتیم(Éyitim)= آموزش
آماج(Amac)= هدف
ائییتیمسهل(Éyitimsel)= تربیتی
اوْخۇل(Oxul)= مدرسه
اؤنلم(Önlem)= تدبیر
اۇلۇس(Ulus)= ملت
ایلیشگی(İlişgi)= مناسبت، علاقه
آنامالچی(Anamalçı)= کاپیتالیست
انگللهمک(Engellemek)=جلوگیری کردن
آنامال(Anamal)= سرمایه
اسنکلیک(Esneklik)= انعطاف پذیری
آنایاسا(Anayasa)= قانون اساسی
اؤنقوْشۇل(Önqoşul)= پیششرط
اؤنیارقی(Önyarqı)= پیشداوری
ایلیشگین(İlişgin)= عاید، مرتبط
ایلگیلی(İlgili)=مرتبط
آغ(Ağ)= شبکه
اؤنجل(Öncel)= قبلی، پیشین
ارگنلیک(Ergenlik)= بلوغ
اۆزگۆسهل(Üzgüsel)= دراماتیک
آلابیلیرلیک(Alabilirlik)= کاپاسیته، ظرفیت
اوْنای(Onay)= تصدیق
ائگهمن(Égemən)= حاکم
ائگهمنلیک(Égemənlik)= حاکمیت
اؤرنک(Örnek)= مثال
اؤرتۆشمک(Örtüşmek)=منطبق بر هم
ائورنسهل(Évrensel)= جهانی
آیرینتی(Ayrıntı)= جزئیات
آبارتماق(Abartmaq)= مبالغه کردن
ایگید(İgid)= قهرمان
اۆرۆن(Ürün)= محصول
اوْنارماق(Onarmaq)= ترمیم کردن، تعمیر کردن
اؤیکۆ(Öykü)= حکایه
اؤومه(Övmə)= ستایش، وصف
اوْران(Oran)= میزان
اوْرمان(Orman)=جنگل
ایلکه(İlke)= پرنسیب
ایلکهل(İlkel)= ابتدائی
ایزلهنیم(İzlenim)= تصور
ائیلم(Éylem)=کنش
ائتگین(Étgin)= فعال
اۆیه(Üye)= عضو
اهک(Ek)=اضافی
ائدیلگین(Édilgin)= غیرفعال
اینسانبیلیمچی(İnsanbilimçi)= انسانشناس
ایشلوسهل(İşlevsel)= تابعی
آیلیق(Aylıq)= ماهانه، حقوق
اؤندر(Öndər)= رهبر
آیدین(Aydın)= روشنفکر
آلت قۇرۇل(Alt qurul)= کمیته
اۆستلنمک(Üstlenmek)= بر عهده گرفتن
ائشزامانلی(Éşzamanlı)= همزمان
اسینلنمک(Esinlenmek)= الهام گرفتن
ائشدیر(Éşdeyer)= معادل،هم ارز
ائیلمچی(Éylemçi)= فعال،اکتیویست
ائلشدیرل(Éléşdirel)= منتقدانه
آچی(Açı)= زاویه
آچیقجا(Açıqca)= آشکارا
اۇلۇسلارآراسی(Uluslararası)= بینالمللی
اؤزندیرمک(Özendirmek)= تشویق کردن
اؤزنه(Özne)= سوژه، فاعل
اؤزرک(Özerk)= خودمختار
اۆرهتمهک(Üretmek)= تولید کردن
اۇیرۇق(Uyruq)= تابعیت شهروندی
آسی(Ası)= بنر
اوْیسا(Oysa)= در حالیکه
اوْلای(Olay)= حادثه
اؤلچۆت(Ölçüt)= معیار
اۇزامبیلیم(Uzambilim)=هندسه
اۇزایبیلیمی(Uzaybilimi)=کیهان شناسی
اۇزمان(Uzman)= متخصص
اۇزبیلیم(Uzbilim)= ریاضی
آختارماق(Axtarmaq)= انتقال دادن
اوْنۇر(Onur)= حیثیت
ائتمن(Étmeən)= فاکتور
ائییتیمچی(Éyitimçi)= پداگوگ، مربی كودک، متخصص تعليم و تربيت
اکلملنمه(Eklemlenme)= افزودن
ایردهلمک(İrdelemek)= بررسی نمودن
اؤز سایقی(Öz sayqı)= عزت نفس
ایلکاؤیرتیم(ilköyretim)= ابتدائی
اوْرتااؤیرتیم(Ortaöyretim)= دبیرستان
ائییلیم(Éyilim)= گرایش
اؤیرتمن(Öyretmen)= معلم
اؤیرتیم(Öyretim)= تدریس، تعلیم
آییرد(Ayırd)= تمیز دادن
اؤزدش(Özdeş)= یکسان، عینا
اؤزدشلشمک(Özdeşleşmek)= یکسانسازی
اوْلاسی(Olası)= ممکن، محتمل
اؤزلم(Özlem)= حسرت
اؤزهل(Özel)= خاص
ایزلم(İzlem)= استراتژی
اؤزهللیکله(Özellikle)= به خصوص
اۇلۇشۇم(Oluşum)= شکل گیری
ایلهتی(İleti)= پیغام
اوْلاناق(Olanaq)= امکان
ایلیشگینلیک(İlişginlik)= عایدات
اؤنهری(Öneri)= پیشنهاد
اۇزلاشی(Uzlaşı)= اجماع
اؤنگؤرمک(öngörmek)= پیشبینی کردن
ائدینیم(Édinim)= اکتساب
اۆلکۆ(Ülkü)= ایدهآل
اۇیقار(Uyqar)= مدنی
اۇدقۇ(Udqu)= پیروزی
آیریم(Ayrım)= فرق
اۇلام(Ulam)= کاتگوری، طبقهبندی
ائییتمسهل(Éyitimsel)= پداگوژیک
آشیری(Aşırı)= افراطی
اؤزگۆر(Özgür)= آزاد
ارته(Erte)= بعدی
اؤزگۆون(Özgüven)= اعتماد به نفس
اک(Ek)= علاوه، ضمیمه
اؤزهتلهمک(Özétlemek)= خلاصه کردن
اۇزلۇق(Uzluq)= هنر
آدلیم(Adlım)= مشهور
اۆستۆنلۆک(Üstünlük)= برتری
اۇیۇشمازلیق(Uyuşmazlıq)= عدم تطابق
اۇیۇم(Uyum)= هارمونی
آلقی(Alqı)= ادراک
اوْداق(Odaq)= کانون
ایچسهللشدیریلمهک(İçsélleşdirilmek)= درونیسازی کردن
اؤیرتی(Öyreti)= دکترین، تز
اۇیقۇن(Uyqun)= مناسب
اۇلاشماق(Ulaşmaq)= رسیدن به
اۇیقۇلاما(Uyqulama)= تطبیق،پراتیک
اۇیقۇلامالی(Uyqulamalı)= عملی
اینانج(İnanc)= باور
آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت
ارتهلهمک(Ertelemek)= به تاخیر انداختن
آیاقلانما(Ayaqlanma)= عصیان،شورش، قیام
اؤزگۆن(Özgün)= اورجینال
ب
بۇلقۇ(Bulqu)= یافته
باشاری(Başarı)=موفقیت
باشاریلی(Başarılı)=موفق
باغلانتی(Bağlantı)= پیوند
بیریم(Birim)= واحد
بیرلشمیش میللتلر(Birleşmiş milletler)=سازمان ملل متحد
بۆتۆنجۆل(Bütüncül)= توتالیتر
بیریکیم(Birikim)= انباشت
باتی(Batı)= غرب
بوْللۇق(Bolluq)= رفاه
بنزشدیرمه(Benzeşdirme)= آسیمیلاسیون
بیچیم(Biçim)= فرم، شکل
باغلاج(Bağlac)= رابط
بهللک(Bellek)= حافظه
بیلیم(Bilim)= علم،دانش
بیلیمسهل(Bilimsel)= علمی
باغنازلیق(Bağnazlıq)= تعصب
باغداشیق(Bağdaşıq)= هموژن
بیلگی(Bilgi)=معلومات
بیلیمیۇردۇ(Bilimyurdu)= دانشگاه
بۇیرۇق(Buyruq)= فرمان
باغداشیقلاشما(Bağdaşıqlaşma)= هموژن سازی
باغیملی(Bağımlı)= وابسته
بیرئیسل(Biréysəl)= فردی
بلگه(Belge)= سند
باسقین(Basqın)= غالب
باخیش آچیسی(Baxış açısı)=زاویه دید
بیلیشسهل(Bilişsel)= شناختی
بیلینج(Bilinc)= آگاهی
بوْیداش(Boydaş)= همسن
باریناق(Barınaq)= سرپناه
باسیم(Basım)= چاپ
بیریجیک(Biricik)= تک،یگانه
باشکند(Başkend)= پایتخت
بلیرگین(Belirgin)= بارز
بیلرلنمهک(Belirlenmek)= مشخص شدن، تعیین شدن
بیلهشن(Bileşen)= کامپوننت، جزء
بؤلگهسل(Bölgesel)= منطقهای
پ
پیتیک(Pitik)= کتاب
پراتیک(Pratik)= عملی
ت
تاریم(Tarım)= کشاورزی
تهمهل(Temel)= اساس
توْپلۇمچۇ(Toplumçu) =سوسیالیست
توْپلۇمبیلیمچی(Toplumbilimçi)= جامعه شناس
تئزگن(Tézgen)= کاتالیزور
توْپلۇچالیشیم(Topluçalışım)= سمینار
تیکهل(Tikel)= قسمی
تک ارکلیک(Tek erklik)= مونارشی
توْپلۇمبیلیمسهل(Toplumbilimsel)= جامعهشناختی
توْپلۇمسال(Toplumsal)= اجتماعی
توْپلۇلۇق(Topluluq)= جمعیت
تۆزۆک(Tüzük)= نظامنامه
تؤرپۆلهمک(Törpülemek)= سوهان زدن
تاسارلاماق(Tasarlamaq)= طراحی کردن
تئریملر دیزگهسی(Térimlər dizgesi)= تئرمینولوژی
تاساری(Tasarı)= طرح، پروژه
توْپلاناق(Toplanaq)= کمپ
توْپلانتی(Toplantı)=نشست
تانیق(Tanıq)= شاهد
تۇغرالی(Turğalı)= رسمی
تکال(Tekel)=انحصار
تاویر(Tavır)= رفتار،وضعیت
تۆرهمک(Türemek)= مشتق شدن
ج
جایدیریجی(Caydırıcı)= بازدارنده
چ
چاغ(Çağ)=عصر
چاغداش(Çağdaş)= معاصر
چئشید(Çéşid)= نوع
چالیشیم(Çalışım)= کمپین
چئشیدلیلیک(Çéşidlilik)= تنوع
چارپیدماق(Çarpıdmaq)= تحریف کردن
چئوره(Çévre)=محیط
چئلیشگی(Çélişgi)= متضاد
د
دایانیشما(Dayanışma)= اتحاد
دیرهنیش(Direniş)=مقاوت
دیلبیلمسهل(Dilbilimsel)= زبان شناختی
دۇیارلیلیق(Duyarlılıq)= حساسیت
دارتیشماق(Dartışmaq)= بحث کردن
دۇراق(Duraq)= ایستگاه
دؤنۆشۆم(Dönüşüm)= دگرگونی، تحول
دئنهتیم(Dénetim)= کنترل
دئنهییم(Déneyim)= تجربه
دئنهمهک(Dénemek)= آزمایش کردن
دئوریم(Dévrim)= انقلاب
دایاتماق(Dayatmaq)= پافشاری کردن
دوْغال(Doğal)= طبیعی
دیلبیگلیسی(Dilbilgisi)= دستورزبان
دۆشرگه(Düşerge)= سایت
داغارجیق(Dağarcıq)= انبان
دوْناتیم(Donatım)= تجهیز
دئییشکن(Deyişken)= متغیر
دین ارکی(Din erki)=دینسالاری
دۆزئی(Düzéy)= سطح
دنگه(Denge)= تعادل
دئوینگن(Dévingen)= دینامیک
دۇیۇرماق(Duyurmaq)= اعلان کردن
دیش(Dış)= بیرون
درنک(Dernek)= انجمن
دوْلایسیلا(Dolayısıyla)= بنابراین
دوْلایلی(Dolaylı)= غیرمستقیم
دوْلایسیز(Dolaysız)= مستقیم
دانیشمانلیق(Danışmanlıq)= مشاوره
ز
زوْرۇنلۇ(Zorunlu)= اجباری
س
سؤزلشمه(Sözleşme)= قرارداد
سوْمۇت(Somut)= ناملموس
سۆرهکلی(Sürekli)= مداوم
سۆره(Süre)=مدت
سۆرگۆن(Sürgün)= تبعید
ساوۇنماق(Savunmaq)= مدافعه نمودن
ساپلانتی(Saplantı)= فکر ثابت
سئچیم(Séçim)= انتخاب
ساوۇنمالی(Savunmalı)= دفاعی
سیخمان(Sıxman)= سپتامبر
سایقینلیق(Sayqınlıq)= اعتبار
ساییملاما(Sayımlama)= آمار
سئچهنک(Séçenek)= آلترناتیو
سۇچ(Suç)= جرم، گناه
سایقینلی(Sayqınlıq)= با پرستیژ
سیخی دۆزهن(Sıxı düzen)= دیسیپلین
سوْرۇن(Sorun)= مسئله، مشکل
سوْوخا(Sovxa)= میراث
سۆرهج(Sürec)= پروسه
سیرالانیم(Sıralanım)= هیرارشی
سوْرۇملۇ(Sorumlu)= مسئول
سوْنۇج(Sonuc)= نتیجه
سینیر(Sınır)= مرز
سیمگه(Simge)= سمبل
ساو(Sav)= ادعا
ساپتاما(Saptama)= تثبیت
سیناق(Sınaq)= امتحان
سؤیلم(Söylem)= گفتمان
سؤمۆرگه(Sömürge)= مستمعره
سؤمۆرۆ(Sömürü)= استثمار
سئچگینچی(Séçginçi)= نخبهگرا
ط
تۆر (Tür)= نوع
ق
قوْشۇل(Qoşul)=شرط
قارشیدلیق(Qarşıdlıq)= ضدیت
قییی(Qıyı)= ساحل
قوْنۇ(Qonu)= موضوع
قاورام(Qavram)= مفهوم
قوْشۇت(Qoşut)= پارالل
قالخینما(Qalxınma)= توسعه
قۇتسال(Qutsal) = مقدس
قیرآچان(Qıraçan)= آوریل
قۇزئی(Quzéy)= شمال
قامۇاوْیۇ(Qamuoyu)= افکار عمومی
قاتقی(Qatqı)= مشارکت
قیلاوۇز(Qılavuz)= راهنما
قۇرامسال(Quramsal)= تئوریک
قیریلقان(Qırılqan)= شکننده
قۇرغۇلاماق(Qurğulamaq)= طراحی کردن
قیتا(Qıta)= قاره
قاتمانلاشدیرماق(Qatmanlaşdırmaq)= افزودن
قوْنۇم(Qonum)= موقعیت
قوْرۇماق(Qorumaq)= محافظت نمودن
قیسیتلی(Qısıtlı)= محدود
قابساملی(Qapsamlı)= جامع
قایناق(Qaynaq)= منبع
قایناشما(Qaynaşma)= ادغام، تلفیق
قانیت(Qanıt)= دلیل
قۇرال(Qural)= قاعده
قۇرۇم(Qurum)= موسسه
ک
کؤکدنچی(Kökdençi)= رادیکال
کسین(Kesin)= قطعی
کز(Kez)= دفعه
کۆرهسل(Küresel)= جهانی،گلوبال
کرال(kral)= پادشاه
کسینتیلی(Kesintili)= ناپیوسته
گ
گهلهنکسهل(Geleneksel)= سنتی
گؤرسهل(Görsel)= بصری
گیریشیم(Girişim)= ابتکار،نوآوری
گؤزلملنمک(Gözlemlenmek)= مشاهده شدن
گۆنجللنمه(Güncellenme)= بروزرسانی
گؤزئتمک(Gözétmek)= نظارت کردن
گؤزگۆ(Gözgü)= آئیینه
گهنهل(Genel)= عمومی
گؤزآردی (Gözardı)= نادیده گرفتن
گرچکدن(Gerçekden)=حقیقتا
گرهچ(Gereç)= مواد
گهنهلگه(Genelge)= بخشنامه
گؤرهجه(Görece)= نسبی
گؤرگۆل(Görgül)= تجربی
گؤسترمهلیک(Göstermelik)= نمایشی
گؤسترگه(Gösterge)= اشارت
گۆندهلیک(Gündelik)= روزمره
گۆونجه(Güvence)= گارانتی
گؤرئو(Görév)= ماموریت
گۆونلیک(Güvenlik)= امنیت
گۆون(Güven)= اعتماد
گؤوشک(Gövşek)= شل
گرهکلیلیک(Gereklilik)=الزام
گرهکسینیم(Gereksinim)= نیاز، ضرورت،احتیاج
گلیشمک(Gelişmek)= توسعه دادن
ن
نسنهل(Nesnel)= آبجکتیو
نیتهلیک(Nitelik)= کیفیت، وصف
نیتهل(Nitel)= کیفی
نیجهل(Nicel)= کمی
قۇشاق(Quşaq)= نسل
قۇشۇل(Quşul)=شرایط
قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه
ندن(Neden)= سبب، علت
و
وطنداش(Vetendaş)= شهروند
وئری(Véri)= اطلاعات
والی(Vali)= استاندار
وئریملی(Vérimli)= مثمرثمر
وارسیل(Varsıl)= دارا
وئرگی(Vérgi)= مالیات
وارساییم(Varsayım)= فرضیه
ه
هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات
ی
یۆکۆملۆ(Yükümlü)= مکلف
یاساق(Yasaq)= ممنوع
یۆکسکاؤیرنیم(Yükseköyrenim)= آموزش عالی
یاسال(Yasal)= قانونی
یاسا(Yasa)= قانون
یؤن(Yön)= جهت
یؤنهتیم(Yönetim)= مدیریت، اداره
یؤنتم(Yöntem)=روش
یؤنتمبیلیمی(Yöntembilimi)= روششناسی، متدولوژی
یؤنهتیمسهل(Yönetimsel)= اداری
یانید(Yanıd)= جواب
یاپی(Yapı)= ساختار
یئرهل(Yérel)= محلی
یئرلی(Yérli)= محلی
یایقین(Yayqın)= رایج
یاشامسال(Yaşamsal)= حیاتی
یاساما(Yasama)= قانونگذاری
یاتیشدیرماق(Yatışdırmaq)= راضی نمودن، ساکن کردن
یاتیریم(Yatırım)سرمایهگذاری
آشاما(Aşama)= مرحله
یازقی(Yazqı)= سرنوشت
یاخلاشیق(Yaxlaşıq)= تقریبا
یئددیجه(Yéddicd)= هفته
یئرکیپ(Yérkip)= نقشه
یاردیم(Yardım)= کمک
یئتهنک(Yétdndk)= خلاقیت، توانایی
یئترلی(Yétdrli)= کافی
یۇردداشلیق(Yurddaşlıq)= شهروند
یئتگین(Yétgin)= مکمل، کامل
یوْزلاشما(Yozlaşma)= انحطاط
یئتگی(Yétgi)= اختیارات
یاد(Yad)= خارجی
یوْخسۇن(Yoxsun)= محروم
یۆرۆتۆلمک(Yürütülmek)= به اجراء گذاشتن
یۆرۆتمه(Yürütme)= قوه مجریه
یۆجهلتمک(Yüceltmek)= تقدسزائی کردن
یالین(Yalın)= ساده
یازاناق(Yazanaq)= گزارش
یاپیبیلیمسهل(Yapıbilimsel)= مورفولوژی
یئنیلمه(Yénileme)= ترمیم، بازسازی
یئنیلگی(Yénilgi)= مغلوبیت
