فرانسادا کوْرسجا دیل‌ پلانلاماسی

اۇمۇد اۇرمۇلۇ

1539 تاریخلی بۇیرۇقلا فرانسا کراللیغینین حۆقۇقی و یؤنه‌‌تیمسه‌ل آچیدان تۇغرالی دیلی دۇیۇرۇلان فرانسیزجا، 1635 ایلینده قۇرۇلان فرانسزجا آکادمیسینین قوْرۇماسینا آلینمیش، 1793 ایلینده پۇلسۇز و زوْرۇنلۇ ایلک‌اؤیرتیمین دیلی حالینه گلمیشدیر. اؤزه‌للیکله کند نۆفۇسداکی اوْخۇر- یازار اوْرانینی آرتیرماق و بۇ بؤلۆمۆ دئوریمین اؤن‌گۆردۆیۆ اکینجسه‌ل ده‌یرلری و وطنداشلیق قاورامینی منیمسه‌تمک آماجیلا اوْلۇشدۇرۇلان بۇ اۇلۇسال ائییتیم سیستمی، فرانسیزجا دیشینداکی دیللرده ائییتیم وئریلمه‌سینی یاساقلاماقلا قالمامیش بۇ دیللری دئوریم قارشیدلیغی، گه‌له‌نکسه‌للیک و اۇلۇسال بۆتۆنلۆیه یؤنه‌لیک بؤلۆجۆ تۇتۇملا اؤزدشلشدیرمیش‌دیر. 1970’لرده اوْرتایا چیخان بؤلگه‌سل حرکت‌لرین ده ائتگیسیله، برتوْنیادا دیوان، باسک اؤلکه‌سینده ایگاستوْلا(Ikastola)، اوْکسیتانیادا(Occitània) کالاندرتا (Calandreta) و قۇزئی کاتالانوْیادا لابرسوْلا (La Bressola) آدییلا بیلینن اؤزه‌ل اوْخۇل‌لار قۇرۇلمۇشدۇر. آغیرلیقلی اوْلاراق آزینلیق دیلینده ائییتیم وئرن اؤزه‌ل اوْخۇل‌لار، باسکجا اۆچۆن 1969، برتوْنجا اۆچۆن 1977،آلاساسجا اۆچۆن 1991 ایلیندن به‌ری چالیشماقدادیر. اؤته‌ یاندان، 1992 ایلینده ده‌ییشدیریلن آنایاسانین 2. ماده‌سییله، فرانسیزجانین فرانسیز جۇمهۇریتینین تۇغرالی دیلی اوْلدۇغۇ دۇیرۇلمۇش، 1994 تاریخ‌لی توْبۇن یاساسی ایلا فرانسیزجانین بۆتۆن تۇغرالی بؤلگه‌لرده، تبلیغاتچیلیق‌دا، ایش‌یئرلرینده، بۆتۆن تیجاری سؤزلشمه‌لرده و ایله‌تیشیم آلانلاریندا، بۆتۆن دئولت اوْخۇل‌لاریندا قۇللانیلاجاق تک دیل اوْلماسی گۆونجه آلتینا آلینمیش‌دیر. بۇ ایکی یاسال اؤنلم، اینگیلیزجه‌نین آرتان ائگه‌منلیغینه قارشی فرانسیزجایی قوْرۇما آماجییلا آلینمیش اوْلسا دا، دئولتین بؤلگه‌سل و آزینلیق دیللرینه یؤنه‌لیک اوْلۇمسۇز یاناشماسینی قۆووتلندیرمک ایشلوی گؤرمۆشدۆر.

گرچکدن 1999 ایلینده دؤنه‌مین‌ توْپلۇمچۇ حؤکۇمتی طرفیندن ایمضالانان آورۇپا بؤلگه‌سل ویا آزینلیق دیللری قوْشۇلۇ، گئچرلیلیک قازانماق اۆچۆن هله فرانسا پارلمنتینین اوْنایینی گؤزله‌مک‌ده‌دیر. بۇ قوْشۇلۇن اوْنایلانماسی دۇرۇمۇندا تک و بؤلۆنمز فرانسانین ائتنیک آیریشمایا معرۇض قالاجاغینی، دئولتین دیلی اوْلان فرانسیزجانین ائگه‌منلیغینی ایتیره‌جه‌یینین سیاسال ایقتیدارین مرکز و چئوره‌ده‌کی بؤلگه‌لر آراسیندا پایلاشدیریلماسیلا سوْنۇجلاناجاغینی ، اینیگلیزجه‌نین آرتان ائگه‌منلیغینین فرانسیزجانین وارلیغینی تهدید ائتدیغی بئله بیر دؤنمده بؤلگه‌سل دیللرین آچیقجا دستکلنمه‌سینین اۇلۇسال قایناقلارین ایصرافی آنلامینا گله‌جه‌یینی ایله‌ری سۆره‌ن بؤلۆم‌لرین قایغیلاری منیمسه‌نمیش گؤرۆنمک‌ده‌دیر. سؤز قوْنۇسۇ قایغیلار آچیسیندان بۇ قوْشۇل، حۆقۇق اؤنۆنده ائشیت‌لیک ایلکه‌سینی پوْزماق، جۇمهۇریتین بؤلۆنمزلیغینی و فرانسیز خالقینین بیرلیغینی تهدید ائتمکده، سوْنۇندا، هؤرگۆتلۆ دیلسه‌ل توْپلۇلۇقلارا اؤزه‌ل حاقلار تانیمایادک اۇزانماقدادیر. 2000’لی ایل‌لرین باشیندا دؤنه‌مین میللی ائییتیم باخانی جک لانگ طرفیندن یۆرۆتۆلن تماما برتوْنجا ائییتیم وئرن دیوان اوْخۇل‌لارینین اۇلۇسال ائییتیم سیستمینین تۇغرالی بیر پارچاسی اوْلماسی یؤنۆنده‌کی گیریشیم، آنایاسا محکمه‌سینین بۇ قوْنۇداکی اوْلۇمسۇز گؤرۆشۆ سوْنۇجۇ تاماملانمامیشدیر. 2007 تاریخ‌لی ابلۇل یازاناغینا گؤره فرانسا، 1999 ایلینده ایمضالادیغی آورۇپا دیللر قوْشۇلۇنۇ هله پارلمنتینده اوْنایلامامیش بیر آورۇپا شۆراسی اۆیه‌سی دئولت اوْلمایا دوام ائتمکده، بیرلشمیش میللت‌لر سیاسی و اۇیقار حاقلار سؤزلشمه‌سینین 27. ماده‌سینه و بیرلشمیش میللت‌لر حاقلاری سؤزلشمه‌سینین 30. ماده‌سینه قوْیدۇغۇ آچیقلامالاری قالدیرماماقدا ایصرار ائتمکده و بئله‌جه آزینلیق‌لارین دیلسه‌ل حاقلاری قوْنۇسۇنداکی خالینی دۆزه‌لتمه‌مک‌ده‌دیر. بۇ نؤقطه‌لرده بیر ایله‌ریله‌مه گؤرۆلمه‌مکله بیرلیکده، 2008 ایلینده یاپیلان آنایاسا ده‌ییشیکلیغی ایله "بؤلگه‌سل دیللر"ین آچیقجا تانینماسی یؤنۆنده اؤنملی بیر آدیم آتیلدیغی سؤیله‌نه‌بیلر.

فرانسادا، فرانسیزجا دیشیندا دانیشیلان 75 دیل، "بؤلگه‌سل دیللر"(برتوْنجا، باسکجا، کاتالانجا، اوْکسیتانجا، کوْرسیکاجا، اوْیل دیللری و...)، "یاد دیللر" (اینگیلیزجه، آلمانجا، ایسپانیوْلجا و..) و "کؤکن دیللر"(عربجه، تۆرکجه، لهجه و..) اوْلاراق قرۇپلاندیریلمیش‌دیر. بؤلگه‌سل دیل دۇرۇمۇنا صاحیب اوْلان کوْرسیکاجا، کوْرسیکا و قۇزئی ساردینیا آدالاریندا دانیشیلان، روْمان دیللری عایله‌سینه باغلی بیر دیل‌دیر. یۇنسکوْ طرفیندن تۇغرالی ویا سایقینلی بیر دۇرۇما صاحیب اوْلماماسی ندنیله تهدید آلتیندا اوْلما پوْتانسیلینی داشییان بیر دیل اوْلاراق نیته‌لندیریلن کوْرسیکاجایی ایندی کوْرسیکا آداسی خالقینین یالنیزجا یۆزده 10’ۇ بیرینجی دیل اوْلاراق قۇللانماقدا، خالقین یۆزده 50’سی فرقلی درجه‌لرده دانیشابیلمک‌ده‌دیر. آدا خالقینین هامیسینین فرانسیزجا دانیشابیلمه‌سی، چاشدیریجی اوْلمایان بیر ساپتامادیر.

دؤرد یۆزایللیک جئنوا یؤنه‌تیمی بوْیۇنجا بیر تۆر اؤزرک بؤلگه اوْلمانین اۆستۇنلۇک‌لریندن یارارلانان کوْرسیکانین تاریخینده 1768-1755 ایل‌لری آراسیندا پاسکال پاوْلینین اؤندرلیغینده حؤکم سۆره‌ن قیسا عؤمۆرلۆ بیر کوْرسیکا جۇمهۇریتی دؤنه‌می یئر آلماقدادیر. 19. یۆزایلین سوْنۇناده‌ک کوْرسیکاداکی سیاسال و اکینجسه‌ل یاشامین دیلی ایتالینجا ، بۇ قیسا سۆره‌لی جۇمهۇریتین تۇغرالی دیلی دۇیۇرۇلمۇش و آنایاسا ایتالیانجا حاضیرلانمیشدیر. آدا 1770 ایلینده فرانسا ائگه‌منلیغینه گیردیغینده، یئنی ژاکوْبن آیدین دئوریمی سوْنراسی ایزله‌دیغی گۆجلۆ مرکزی یؤنه‌تیم سیاستی گره‌یی جۇمهۇریته اه‌کلم‌له‌نمک دۇرۇمۇندا قالمیشدیر. جۇمهۇریتین تۇغرالی بلگه‌لرینین فرانسیزجا دیشیندا بیر دیلده باسیلماسینین یاساقلانماسی، کوْرسیکاجادان چوْخ، کوْرسیکادا یۆزایللردیر حؤکم سۆره‌ن توْسکانا ایتالیانجاسینا قارشی بیر سیاسی تۇتۇم اوْلماقلا بیرلیکده، بۇ تۇتۇمۇن اۇلۇس- دئولت منطیقیله هؤرۆلمۆش 19. یۆزایلده‌کی آنلامی کوْرسیکاجا اۆچۆن داها بلیرگیندیر. کوْرسیکاجا هئچ‌بیر زامان تۇغرالی ائییتیم دیلی اوْلمامیش، فقط ائییتیم داها اؤنجه، 19. یۆز‌ایل سوْنۇندا اوْلدۇغۇ کیمی، دئولت طرفیندن پۇلسۇز و زوْرۇنلۇ نیته‌لیییله گۆجلۆ بیر سیاسال مئکانیزما اوْلاراق قۇللانیلمامیش‌دیر. ایتالیانجانین ائگه‌منلیغی کوْرسیکالیلار اۆچۆن اوْرانلا آیدین سینیفلارا سینیرلی و دوْلایلییکن، فرانسیزجانین ائگه‌منلیغی چوْخ داها سوْمۇت و دوْغرۇدان اوْلمۇشدۇر. بۇ ائگه‌منلیک، فرانسیزجایی "اۇلۇسال" کیملیک، چاغداشلیق و سایقین وطنداشلیقلا اؤزدشلشدیریرکن، کوْرسیکاجایی آیریلیقچی، گئریلیک و ایکینجی سینیف وطنداشلیق دۇرمۇنا ایندیرمیشدیر. چئوره‌ده‌کی باشقا یئرلر کیمی کوْرسیکا دا، دئوریم- قارشیدی نیته‌لیک‌لر داشیدیغی قۇشقۇسۇیلا، رئژیمین گۆونلیغی باخیمیندان پاریس‌ین هئپ قایغیلی یاناشماسی کیمی بیر بؤلگه اوْلمۇشدۇر. بۇ قایغی ندنیله دئولتین آداداکی یؤنه‌تیم و یارقی سیستمینی یۆرۆتمک اۆزره ساده‌جه فرانسیزجا دانیشانلاری گؤرئولندیرمه‌سی، کوْرسیکاجینین اؤزه‌ل آلانا حبس‌اوْلماسینین ندن دوْغرۇدان سیاسال بیر آنلاما یۆکلنه‌بیلدیغینی آچیقلار گؤرۆنمک‌ده‌دیر. اؤته یاندان، بۇ تۆر دوْغرۇدان و آچیق سیاسی یاناشمالارین یانیسیرا، ایقتیصادی و توْپلۇمسال ائتمن‌لر ده دیللر آراسیندا بیر سیرالانیم قۇرۇلماسینا خیدمت ائتمیش، قامۇسال و اؤزه‌ل بؤلۆمده ایش تاپابیلمه قایغیسی، کوْرسیکالیلاری فرانسیزجانین ائگه‌منلیغینه گیرمه‌یه ایتمیشدیر. فرانسانین ائگه‌منلیغینه گیرمه‌دن اؤنجه آدانین یالنیزجا بالاجا، شهرلی و ائییتیم‌لی بیر بؤلۆمۆنه ایلیشگین اوْلان ایکی‌دیللیلیک(کوْرسیکاجا و ایتالیانجا)، بۇ آیدین بؤلۆمۆن فرانسیز ائگه‌منلیغی دؤنه‌مینده و دئوریم سۆره‌جینده کوْرسیکاجا باهاسینا فرانسیزجایی منیمسه‌یه‌رک اۇلۇسال نیظامی، ایقتیصادی و سیاسال سیستمین بیر پارچاسی حالینه گلمه‌سییله سوْنا چاتمیشدیر. ائله‌ کی ، فرانسیزجا سؤمۆرگه‌لرینده اؤنملی ساییدا کوْرسیکالی گؤرئو یاپمیش، آنجاق سؤمۆرگه‌لر باغیمسیزلیقلارینا قوْوۇشدۇقدان سوْنرا آدایا دؤننلر و اؤزه‌للیکله ایکینجی قۇشاق، آداداکی گۆجسۆز ایقتیصادی و توْپلۇمسال قوْنۇمدان حرکتله، آدانین بیر ایچ سؤمۆرگه اوْلدۇغۇ اؤیرتیسینی منیمسه‌یه‌رک کوْریسکا اۇلۇسال حرکتنین اؤنجۆسۆ حالینه گلمیش‌لردیر.

1982 تاریخ‌لی کوْرسیکا دۇرۇمۇ، کوْرسیکایی "اوْرتاق اؤلکه" بیچیمینده تانیملایاراق کوْرسیکانین باشقا 22 یؤنه‌تسه‌ل بؤلگه‌لردن فرقلی بیر بؤلگه اوْلدۇغۇنۇ دوْلایلیجا قبۇل ائتمیش و 1975 ایلینده قۇزئی کوْرسیکا(Haute Corse) و گۆنئی کوْرسیکا(Corse-du-Sud) اوْلاراق ایکی یؤنه‌تیمسه‌ل بؤلۆمۆ آیریلان آدادا گؤره‌جه سئچیم سیستمیله اوْلۇشدۇرۇلاجاق یئره‌ل بیر مجلیس قۇرۇلماسینی اؤن‌گؤرمۆشدۇر. کوْرسیکا بؤلگه‌سینین باشکندی اوْلان آجاسیوْ شهریند وار اوْلان کوْرسیکا مجلیسی، مالی اؤزرکلیک و یاساما یئتگی‌لرینه صاحیب اوْلماماقلا بیرلیکده، آداداکی یۆرۆتمه اوْرقانی اوْلاراق، اۇلۇسال مجلیسه کوْرسیکایلا ایلگیلی قوْنۇلاردا دانیشمانلیق یاپما گؤرئوی ده اۇستلنمیشدیر. آیریجا، اکینج، ائییتیم و مئدیا چالیشمالارینی یۆرۆتن بیر بؤلگه‌سل شۆرا وار اوْلماقدادیر. کوْرسیکا دۇرۇمۇ، فرانسا دئولتینین گه‌له‌نکسل مرکزی یاپیسی ایچینده کوْرسیکانین یؤنه‌تیمسه‌ل و اکینجسه‌ل اوْلاراق تانینمیشلیغینی گؤستریر.

اؤته یاندان، فرانسیز حؤکۇمتینین، کوْرسیکا مجلیسینین آدایا یؤنه‌لیک هرهانسی بیر گیریشیمینه ایزین وئرمه‌مه‌سی، 1984 ایلینده سئچیملرده اوْی‌لارین یۆزده 9’ۇنۇ آلاراق مجلیسه گیرن کوْرسیکا اۇلۇسال اؤزگۆرلۆک جبهه‌سی(FLNC) یئنی‌دن سیلاحلی ائیلم‌لره یؤنه‌لمه‌سینه و مجلیسین ایشلوسیز بیر حاله دؤنۆشمه‌سینه یوْل آچمیش‌دیر. بۇ ایشلوسیزلیک، آورۇپا بیرلیغینین بؤلگه‌لره یؤنه‌لیک سیاستینه اۇیۇم ساغلاماق آدینا آلدیغی آدمی مرکزیتچی تۇتۇمۇ کاغاذ اۆستۆنده بیراخماق نییتینده اوْلان فرانسا دئولتینی راحاتسیز ائتمه‌مکله بیرلیکده، آدا’دا یۆکسه‌لن حۇضۇرسۇزلۇق، 1988 ایلینده یئنی بیر دۆزه‌نلمه‌یه یؤنه‌لیک گیریشیم‌لری گره‌کلی قیلمیش‌دیر. فرانسا پارلمئنتی طرفیندن 1991 ایلینده قبۇل ائدیلین یئنی کوْرسیکا قوْشۇلۇندا یئر آلان "کوْرسیکا خالقی" ایفاده‌سی، آنایاساسینین فرانسادا تک بیر خالق (فرانسیز خالقی) و تک بیر دیل(فرانسیزجا) اوْلدۇغۇنا ایلیشگین مادده‌سییله چئلیشدیغی گره‌کچه‌سیله آنایاسا محکمه‌سی طرفیندن پوْزۇلمۇش‌دۇر. بۇنۇنلا بیرلیکده، خوْسه (Joxe) دۇرمۇ اوْلاراق‌ دا بیلینن یئنی دۆزه‌نلمه، کوْرسیکا مجلیسینه ایقتیصادی گلیشمه، اکینج، ائییتیم و یئره‌ل یؤنه‌تیم آلانلاریندا یئنی یئتگی‌لر تانیمیش‌دیر. کوْرسیکالی‌لار، ایسته‌یه باغلی کوْرسیکاجا اؤیرنمه اوْلاناغینا، مجلیسین بۇ یئتگییی قۇللانماسییلا بیرلیکده قوْوۇشمۇشدۇر. فقط خوْسه دۇرۇمۇ، داها وئریملی بیر یؤنه‌تیمسه‌ل دۆزه‌نلمه‌نین و آغیلجی بیر آدمی مرکزیتچیلیک یاناشماسینین اۆرۆنۆ اوْلماقدان اؤته‌یه گئده‌مه‌یه‌رک، کوْرسیکا کیملیغینین پاریس طرفیندن سیاسال اوْلاراق تانیندیغی ساوینین ایله‌ری سۆرۆلمه‌سینه اوْلاناق وئرمه‌میش‌دیر. اؤته یاندان، 1998 ایلینده کوْرسیکا اۇلۇسال اؤزگۆرلۆک جبهه‌سی طرفیندن دؤنه‌مین والیسینه دۆزه‌نله‌نن سۇءقصد و یئنی والینین کوْرسیکالی میللییتچیلره قارشی یاسال اوْلمایان اؤنلم‌لر آلماقلا سۇچلانماسی، بؤلگه‌ده یئنی‌دن توْپلۇمسال گۆونسیزلیک و سیاسال ایستیقرارسیزلیق یارادمیش‌دیر. 

2000 ایلینده باشلایان و ماتیگنوْن سۆره‌جی اوْلاراق بیلینن یئنی بیر کوْرسیکا دۇرۇمۇ حاضیرلاما دؤنه‌می، باش‌باخان لیوْنل ژوْسپینین فرانسا مجلیسینه سۇندۇغۇ، کوْرسیکاجا ائییتیم یایقینلاشدیرما اوْلاناغی وئرن و کوْرسیکا مجلیسینه دؤنمسه‌ل(دئنه‌مه آماجلی) یاساما یئتگی‌سی تانییان یاسا تاسارینین 2001 ایلینده اوْنایلانماسییلا سوْنۇجلانمیش‌ و فقط تاسارینین گرچکلشمه‌سی، آنایاسا محکمه‌سی طرفیندن انگللنمیش‌دیر. بۇنۇنلا برابر، ماتیگنوْن سۆره‌جی، یۇخاریدان آشاغییا، تک طرفلی و مۆذاکیره‌یه قاپالی بیر بیچیمده یۆرۆتۆلن و یؤنه‌تیمسه‌ل باخیش آچیسینا حبس‌اوْلۇنمۇش اؤنجه‌کی سۆره‌ج‌لردن فرقلی اوْلاراق، کوْرسیکالی و فرانسیز وکیل‌لر آراسینداکی ایلک تۇغرالی گؤرۆشمه اوْلماسی باخیمیندان اؤنملی گؤرۆلمک‌ده‌دیر.

ماتیگنوْن سۆره‌جینین گؤزلندیغی کیمی سوْنۇجلانماماسی، کوْرسیکا مجلیسینه تکرار یؤنه‌تیمسه‌ل بیر سوْرۇن اوْلاراق یاناشیلماسینا یوْل آچمیش‌دیر. 2003 ایلینده ژان – پییر رافارین باشقان‌لیغینداکی حؤکۇمتین ایچ‌ایش‌لری باخانی نیکوْلاس سارکوْزی طرفیندن حاضیرلانان، آدا’داکی ایکی یؤنه‌تیم بؤلۆمۆن بیرلشدیریله‌رک لغو‌ائدیلمه‌سی و یئره‌ل یؤنه‌تیمه داها چوْخ سیاسال گۆج آختاریلماسینا یؤنه‌لیک گئنیشله‌تیلمیش اؤزرکلیک تاساریسی، دۆشۆک بیر قاتیلیملا گرچکلشدیریلن یئره‌ل رفراندۇم‌دا آز بیر اوْی فرقیله (یۆزده 50.98 "یوْخ"، یۆزده 49.02 "هه") اوْلۇمسۇز سوْنۇجلانمیش‌دیر. آداداکی خالقین چوْخۇنلۇغۇنۇن باغیمسیزلیق یانلیسی اوْلمادیغینی اوْنایلایان بۇ رفراندۇم سوْنۇجلاری، اؤزرکلیغین گئنیشله‌تیلمه‌سی قوْنۇسۇندا دۇرۇمۇن عئینی اوْلمادیغینا دا ایشارت ائتمک‌ده‌دیر. "یوْخ" اوْیلارینین آردیندا یاتان ندن‌لردن بیرینین، کوْرسیکا نۆفۇسۇنۇن یاخلاشیق یاریسینین قامۇسال آلاندا ایستیخدام ائدیلمیش اوْلماسی و باغیمسیزلیق دۇرمۇندا یاشاناجاق ایشسیزلیک قوْرخۇسۇ اوْلدۇغۇ ثبت‌ائدیلیمش‌دیر. بئله‌جه، اؤزرکلیک یانلیلارینین بؤلگه‌ده کوْرسیکاجانین گلیشدیریلمه‌سی، یئره‌ل حؤکۇمته داها چوْه یئتگی وئریلمه‌سی و اۇلۇسال وئرگی‌لردن آیریجالیق تانینماسی ایسته‌یی، رفراندۇم سوْنۇجلاری اۇیارینجا ایندیلیک ارته‌لنمیش گؤرۆنمکده‌دیر. بۇ رفراندۇم سوْنۇجۇ، 1970’لاردن به‌ری، بنزر ایستک‌لری سیلاحلی ائیلم‌لر یوْلۇیلا دیله گتیرن کوْرسیکا اۇلۇسال اؤزگۆرلۆک جبهه‌سینین خالقدان گؤزله‌دیغی دسته‌یی آلاماماسینی بیر اؤلچۆده آچیقلار گؤرۆنمک‌ده‌دیر. اؤته یاندان، کوْرسیکا اۇلۇسال اؤزگۆرلۆک جبهه‌سینین میللییتچی میلیتانلاردان چوْخ، چوْخۇنلۇقلا سابیقه‌لی کیمسه‌لردن اوْلۇشدۇغۇ و بۇنلارین سیجیلیاداکی مافیا چالیشمالاریندان چوْخ دا فرقلی اوْلمایان یؤنتم‌لر منیمسه‌دیک‌لری ایله‌ری سۆرۆلمکده‌دیر. بۇ تۆر یؤنتم‌لرین، آدانین قیییلاردان اۇزاق بؤلگه‌لرینده ائگه‌من اوْلان قان داواسی، چاتیشما و ائشیت‌سیزلیک اکینجیله ایلیشگیلی اوْلدۇغۇ ساوینا قارشی، بۇ تۆر ساولارین اؤزجۆ و باسقی یارادیجی نیته‌لییی اؤنه سۆرۆله‌رک قارشی چیخیلماقدادیر. آیریجا، سؤز قوْ‌نۇسۇ "قۇلدۇر" اؤیه‌لرین دئولتن یانیندا اۇزۇن ایل‌لر صاحیب اوْلدۇغۇ آیریجالیغا و بۇ اؤیه‌لرین چاغداشلاشمایلا بیرلیکده واراوْلابیلدیغینه دیققت چکیله‌رک، ایلکه‌ل کوْرسیکا- چاغداش پاریس قارشیدلیغی اۆزریندن یارادیلان سؤیلم سوْرۇنساللاشدیریلماقدادیر. بۇنۇنلا بیرلیکده، آدادا اۇزۇن ایللر ائگه‌من اوْلان شیددتین، ایقتیصادی یوْزلاشما و توْپلۇمسال بؤلۆنمۆشلۆک یاراداراق سیاسال اکینجه اوْلۇمسۇز بیر ائتگی‌ده بۇلۇندۇغۇ دا ساپتالانمیش‌دیر. 

کوْرسیکاجا، اوْخۇل‌لارین یاسال اوْلاراق و سینیرلی بیر بیچیمده ایلک‌کز 1975 ایلینده اؤیرتیلمه‌یه باشلانسا دا، اصیل اوْلاراق 1994 ایلیندن باشلایاراق، اوْخۇل- اؤنجه‌سی، ایلک‌اؤیرتیم و اوْرتا‌اؤیرتیم دۆزئیینده(یئددیجه‌ده اوْرتالاما اۆچ ساعات) کوْرسیکاجا درسی مۆفرداتا ائتگین بیر بیچیمده یئر آلماقدادیر. 1982 ایلینده قۇرۇلان کوْرسیکا بیلیم‌یۇردۇندا دا بنزر بیر دۇرۇم سؤز قوْنۇسۇ اوْلماقلا بیرلیکده، اه‌ک اوْلاراق، 1991 ایلیندن به‌ری کوْرسیکاجا بیلن اؤیرتیم اۆیه‌لرینین ایستیخدامینا یؤنه‌لیک بیر اؤزندیرمک و کوْرسیکاجا چالیشمالاری مرکزینده‌کی ائییتیمی لیسانس و لیسانس اۆستۆ دۆزئی‌ده سۆردۆرمه‌یه دؤنۆک گیریشیم‌لری وار اوْلماقدادیر. 1984 ایلنده کوْرسیکاجا یایین یاپان بیر رادیوْ قۇرۇلمۇش، بؤلگه‌سل تلویزیوْن دۇراغینین آژاکسیوْ شهرینه داشینماسی کوْرسیکاجا پروْقرام‌لارین آرتماسینا ندن اوْلمۇشدۇر. محکمه‌لرده و یؤنه‌تیمسه‌ل ایشلم‌لرده، ایلگیلی مامۇرلار دیلی دانیشیرسا، کوْرسیکاجا قۇللانماق اوْلاسیدیر. تابلۇ و ایشارت‌لرده کوْرسیکاجا قۇللانیلماسی یؤنۆنده کوْرسیکا مجلیسی اکینجسه‌ل شۆراسینین اؤنریسی وار اوْلماقدادیر.

کوْرسیکاجانین قۇزئی، گۆنئی، آژاکسیوْ و جئنوْوا لهجه‌لریندن سایقین و هله ایستاندارد بیر دیله دؤنۆشمه‌میش اوْلماسی، کوْرسیکاجانین آدادا یایقین و تۇغرالی بیر بیچیمده قۇللانیلماسینا قارشی چیخانلار طرفیندن بیر گر‌ه‌کچه گؤستریلمک‌ده‌دیر. آیریجا، کوْرسیکاجانین ایتالیانجادان تۆره‌میش دوْغال اوْلمایان بیر لهجه اوْلدۇغۇ ساوی دا بنزر سیاسال یاناشمالار طرفیندن منیمسنمک‌ده‌دیر. بۇ ساولار، کوْرسیکالی دیل ائیلمچی‌لرینی اؤنجه‌‌لیکله و اؤزه‌للیکله 1980’لاردان باشلایاراق کوْرسیکاجانین آیری بیر دیل اوْلدۇغۇنۇ قانیتلاماق اۆچۆن یوْغۇن اۇغراش وئرمه‌یه یؤنلتمیش‌دیر. کوْرسیکاجانین اوْخۇل‌لاردا یایقینلاشدیریلماسینا یؤنه‌لیک بیر حرکت اوْلان اسکوْلا کوْرسا، اۇشاق پیتیکلری یاییملامیش و یئتیشگین‌لر اۆچۆن سینیفلار دۆزه‌نله‌میش، آ قاسپا آدلی اؤیرتمن‌لر درنه‌یی ایسه، کوْرسیکاجانین اوْخۇل- اؤنجه‌سیندن بیلیم‌یۇردۇنا ده‌ک زوْرۇنلۇ ائییتیمه آرتیریلماسی و دۇرۇمۇن فرانسیزجا ایله ائشیتلنمه‌سینه یؤنه‌لیک بیر چالیشما یۆرۆتمۆشدۆر. اسکوْلا کوْرسا، 1972 ایلینده قۇرۇلمۇش و بۆتۆن یئره‌ل کوْرسیکاجا حرکت‌لرینی یاپیسیندا توْپلامیش، کوْرسیکاجا سینیف‌لار آچیلماسی و کوْرسیکاجانین بؤلگه‌سل دیل نیته‌لیغینین آچیقجا تانینماسی اۆچۆن چالیشمیش‌دیر. جئنوْوا ائگه‌منلیغی دؤنه‌مینده سؤزلۆ بیر دیل اوْلاراق قالان کوْرسیکاجانین فرانسیزجا ائگه‌منلیغینده ده یازیلی بیر دیله دؤنۆشمه‌مه‌سی سۆره‌جینی ترسینه چئورمه‌یه دؤنۆک بۇ حرکت‌لرین مرکزینده، کوْرسیکاجا پیتیک یاییملاما چالیشماسی یاتماقدادیر. اسکوْلا کوْرسا حرکتینین 1970’لرده دۆزه‌نله‌دیغی کوْرسیکاجا گۆن‌لری بیر چوْخ دیل ائیلمچی‌نین بۇلۇشماسینا آراج اوْلمۇش و باشلانقیجدا ساده‌جه باسکجا، برتوْنجا، کاتالانجا و اوْکسیتانجا دیللرینین دئولت اوْخۇللاریندا سئچمه‌لی درس اوْلاراق وئریلمه‌سینه اوْلاناق تانییان 1951 تاریخ‌لی یاسانین-ایتالیانجانین لهجه‌سی اوْلدۇغۇ گره‌کچه‌سیله دیشدا تۇتۇلان- کوْرسیکاجایی دا قابساماسینا یؤنه‌لیک ایسته‌یی یایقینلاشدیران و 1982 ایلینده اوْلۇملۇ یؤنده سوْنۇجلاندیران اۇلۇسال بیر چالیشیمینا دؤنۆشمۆشدۆر. گئنیشله‌دیلمیش دکسونه(Deixonne) یاساسی اۇیارینجا، دئولت اوْخۇل‌لاریندا باسکجا، بروْتوْنجا، کاتالانجا، اوْکسیتانجا، کوْرسیکاجا، آلساسجا، گاللوْ و .. دیللرینده ائییتیم، فرانسیزجا ایله بیرلیکده قیسمن وئریلمک‌ده‌دیر. بۇ تیکه‌ل سیستیم، آلساس، باسک بؤلگه‌سی، برتوْنیا، کوْرسیکا کیمی بؤلگه‌لرده‌کی بعضی دئولت اوْخۇللاریندا دا، آنا- آتالارین ایسته‌یی و اه‌ن آز 15 اؤیرنجینین وار اوْلماسیلا اۇیقۇلانماقدادیر.

کوْرسیکا خالقینین کوْرسیکالی دیل و اکینج ائیلمچی‌لرینین گلیشدیردیک‌لری باسقیجی سیاست‌لر یئترینجه ایستک گؤر‌مه‌مه‌سی اۆزرینه، کوْرسیکا بیلیم‌یۇردۇ و کوْرسیکا مجلیسی اکینج، ائییتیم و چئوره شۆراسی یاپیسیندا یئر آلان دیل تاسارلاماچی‌لار، کوْرسیکاجا اوْداقلی، فرانسیزجایی دیشلایان و تک‌دیللیلیک اوْداقلی سؤیلم‌لر یئرینه، چوْخ‌دیللیلیک ته‌مه‌للی، کوْرسیکاجا ایله فرانسیزجانین ائشیت بیر تۇغرالی دۇرۇمۇ پایلاشماسینا یؤنه‌لیک و دیلی دار ائتنیک ایلیشگی‌لردن اکینجسه‌ل کوْدلارا داشییان سؤیلم‌لر گلیشدیرمه‌یه باشلامیشلاردیر. کوْرسیکاجانین آنادیلی(lingua materna) یئرینه آناوطن دیلی(lingua matria) اوْلاراق قۇرغۇلانماسینی اؤن‌گؤرن 1989 تاریخ‌لی تاسارینین کوْرسیکاجا، فرانسیزجا و اینگیلیزجه یاییملاناراق دۇیۇرۇلماسی، هم دیل و سوْی ایلیشگیسینی گۆجسۆزلشدیرن، هم بؤلگه‌سل دیل دۇرۇمۇنا سیاسال وطنداشیلیق قاورامی اکله‌ین، هم ده بؤلگه‌نین فرانسیزجانین اؤته‌سینده بیر اۇلۇسلارآراسی دیله یؤنه‌لیک آچیلیمینی اوْرتایا قوْیان نیته‌لیغی آچیسیندان اؤنم داشیماقدادیر.

فرانسا و ایران دئولت‌لرینین چاغداش، مرکزیتچی بیر اۇلۇس دئولت یارادما آماجییلا باش‌وۇردۇقلاری میللییتچی ایدئوْلوْژی، دوْغرۇدان بیر دئولت و میللت اؤزدشلیغی قۇراراق، فرانسیز/ فارس اوْلمایان بۆتۆن اؤیه‌لرین فرانسیزلیق/ فارسلیق(تاخما آدی ایرانلیلیق) ایچینده اه‌ریدیلمه‌سینی اؤن‌گؤرمۆشدۆر. سوْز قوْنۇسۇ ایدئوْلوْژی اؤزه‌للیکله کوْرسیکا و تۆرک بؤلگه‌لر‌ی کیمی چئوره‌ده یئر آلان و مرکزله ایقتیصادی، اکینجسه‌ل و سیاسال اوْرتاقلیغی گۆجسۆز اوْلان بؤلگه‌لره نۆفۇذ ائتمک‌ده باشاریسیز اوْلمۇش و بۇ، هر ایکی دئولتین ده بۇ بؤلگه‌لره یؤنه‌لیک سیاست‌لرینی گؤزدن گئچیرمه‌لرینه یوْل آچمیشدیر. فرانسا، بۇ چالیشمادا اینجه‌له‌نن باشقا اؤرنک‌لرده اۇزۇن زاماندیر اۇیقۇلانان یئره‌ل یؤنه‌تیم/ اؤزرکلیک موْدلینه سینیرلی و یاریمچیق بر بیچیمده باش‌وۇرما یوْلۇنۇ سئچرکن، ایران‌دا بۇ یوْل بیر اوْلاسی اوْلاراق داها گۆندمه بیله گلمه‌مک‌ده‌دیر. اوْیسا دئموْکراتیک بیر سیاسال اکینجین گلیشمه‌سینه انگل اوْلماسی بیر یانا، بۇدۇرۇم ائییتیم‌ده آنادیلینین قۇللانیلماسی قوْنۇسۇندا چئوره‌لی بیر بیچیمده دارتیشیلماسینین اؤنۆنۆ کسمک‌ده‌دیر. اؤته یاندان، کوْریسکادا سوْن درجه سینیرلی بیر یئتگی چرچئوه‌سینده قۇللانیلان اؤزرکلیک، کوْرسیکاجا ائییتیمی بۆتۆن سئویه‌لرده و یایقین بیر بیچیمده یئرلشدیرمه‌یه یئتمه‌مک‌ده‌دیر. حتی وار اوْلان سیستمی کوْرسیکاجا ائییتیم یئرینه کوْرسیکاجا اؤیرتیم اوْلاراق تانیملاماق داها اۇیقۇن گؤرۆنمک‌ده‌دیر. بۇنۇن اه‌ن اؤنملی ندن‌لریندن بیری کوْرسیکا مجلیسینین ائییتیم آلانیندا تام یئتگی صاحیبی اوْلماماسی ایسه، بیر باشقاسی دا کوْرسیکاجانین اۇزۇن ایل‌لر فرانسیزجا قارشیسیندا گئری قالمیش، آنتی – جۇمهۇریتچی و آنتی- چاغداش بیر اکینجی تمثیل ائتدیغینه ایلیشگین ائگه‌من سؤیلمین آچیقجا کوْرسیکالیلار طرفیندن ایچ‌سئللشدیریلمیش اوْلماسی‌دیر. بۇ ندنله کوْرسیکاجا دیل سیاست‌لرینین بلیرلنمه‌سینین اؤنۆنده ایکی آیاقلی بیر انگل وار اوْلماقدادیر" فرانسا دئولتی و کوْرسیکاجانین قوْنۇمۇ. فرانسا دئولتینین وار اوْلان سیاستینی دئییشدیره‌رک کوْرسیکاجانین ائییتیم‌ده آنادیلی اوْلاراق قۇللانیمینی گۆونجه آلتینا آلامایا یؤنه‌لیک آتاجاغی هر آدیم، کوْرسیکاجا دانیشانلارین آنادیلینده ائییتیمه یۆکله‌دیک‌لری آنلاملا دوْغرۇدان ایلیشگیلی اوْلاجاق کیمی گؤرۆنمک‌ده‌دیر. سوْن دؤنمده، آنادیلینده ائییتیم تئریمی یئرینه منیمسه‌نن ایکی‌دیللی/ چوْخ‌دیللی ائییتیم تئریمی، هم کوْرسیکاجا خالقینین هم ده فرانسا دئولتینین اندیشه‌لرینی یاتیشدیرمایا داها آلیشیق گؤرۆنمک‌ده‌دیر. 

ایران سیاستینین سؤزداغارجیندا نه چوْخ‌دیللیلیک نه ده چوْخ‌دیللی ائییتیم کیمی قاوراملار حاققیندا بیر سؤزجۆک تاپماق چوْخ زوْر آنجاق دۆنیادا گلیشمیش اؤلکه‌لرده چوْخ‌دیللیلیک و چوْخ‌دیللی ائییتیم کیمی قاوراملار آنادیلینده ائییتیم کیمی قوْنۇلارین سیاسال، حؤقۇقی، یؤنه‌تیمسه‌ل سیستم، ائیتسه‌ل و ... کیمی آچیلاردان داها دوْغرۇ یؤنده دارتیشماغینی ساغلاماق اۆچۆن قۇللانیلان قاوراملار اوْلاراق گؤزه چارپماقدادیر. آنادیل ته‌مه‌للی چوْخ‌دیللیلیک و چوْخ‌دیللی ائییتیم کیمی قوْنۇلاری دانماق و گؤرمه‌مزلیکدن گلمک سوْرۇنلاری گیزلتمک و توْپلۇمسال آیریشمایغی داها اوْلۇمسۇز ائتگیله‌دیی و درینلشدیردیی یؤنده چوْخ ساییدا بیلیمسه‌ل آراشدیرما وار اوْلماقدادیر ترسینه ایسه آنادیل ته‌مه‌للی چوْخ‌دیللی ائییتیم ائشیت‌لیغی ساغلاماق اۆچۆن دۆزگۆن بیر آراج‌دیر.

تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک:

الف

اۇلۇسال(Ulusal)= ملی

اۇلاشیم(Ulaşım)= حمل و نقل

ایرماق(Irmaq)= نهر

اسکی(Eski)= قدیمی

اریشیم(Erişim)= دسترسی

آدا(Ada)= جزیره

آدای(Aday)= کاندید، نامزد

آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض

آیریلیقچی(Ayrılıqçı)= جدایی‌طلب

ایومه(İvmə)= شتاب، سرعت

آیریجالیق(Ayrıcalıq)= امتیاز

آیریشما(Ayrışma)= جدایی، انحلال

ائوریلمک(Évrilmək)= تکامل یافتن

آراج(Arac)= ابزار، واسط

آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق

ایله‌تیشیم(İletişim)=ارتباط

اکینج(Ekinc)= فرهنگ

ائشیت(Eşit)= برابر

اۇیارلار(Uyarlar)= سازگار می کند

اوْی(Oy)= رای

ائش‌گۆدۆم  (Éşgüdüm)= هماهنگ

ائتگیله‌شیم(Étgiləşim)= تعامل

ائتگن(Étgən)=فاکتور

ایچه‌ریک(İçerik)= محتوی

اؤنملی(Önemli)= مهم

اوْلۇملۇ(Olumlu)= مثبت

اوْلۇمسۇز(Olumsuz)= منفی

ائییتیم(Éyitim)= آموزش

آماج(Amac)= هدف

ائییتیمسه‌ل(Éyitimsel)= تربیتی

اوْخۇل(Oxul)= مدرسه

اؤنلم(Önlem)= تدبیر

اۇلۇس(Ulus)= ملت

ایلیشگی(İlişgi)= مناسبت، علاقه

آنامالچی(Anamalçı)= کاپیتالیست

انگلله‌مک(Engellemek)=جلوگیری کردن

آنامال(Anamal)= سرمایه

اسنکلیک(Esneklik)= انعطاف پذیری

آنایاسا(Anayasa)= قانون اساسی

اؤن‌قوْشۇل(Önqoşul)= پیش‌شرط

اؤن‌یارقی(Önyarqı)= پیش‌داوری

ایلیشگین(İlişgin)= عاید، مرتبط

ایلگیلی(İlgili)=مرتبط

آغ(Ağ)= شبکه

اؤنجل(Öncel)= قبلی، پیشین

ارگنلیک(Ergenlik)= بلوغ

اۆزگۆسه‌ل(Üzgüsel)= دراماتیک

آلابیلیرلیک(Alabilirlik)= کاپاسیته، ظرفیت

اوْنای(Onay)= تصدیق

ائگه‌من(Égemən)= حاکم‌

ائگه‌منلیک(Égemənlik)= حاکمیت

اؤرنک(Örnek)= مثال

اؤرتۆشمک(Örtüşmek)=منطبق بر هم

ائورنسه‌ل(Évrensel)= جهانی

آیرینتی(Ayrıntı)= جزئیات

آبارتماق(Abartmaq)= مبالغه کردن

ایگید(İgid)= قهرمان

اۆرۆن(Ürün)= محصول

اوْنارماق(Onarmaq)= ترمیم کردن، تعمیر کردن

اؤیکۆ(Öykü)= حکایه

اؤومه(Övmə)= ستایش، وصف

اوْران(Oran)= میزان

اوْرمان(Orman)=جنگل

ایلکه(İlke)= پرنسیب

ایلکه‌ل(İlkel)= ابتدائی

ایزله‌نیم(İzlenim)= تصور

ائیلم(Éylem)=کنش

ائتگین(Étgin)= فعال

اۆیه(Üye)= عضو

اه‌ک(Ek)=اضافی

ائدیلگین(Édilgin)= غیرفعال

اینسان‌بیلیمچی(İnsanbilimçi)= انسان‌شناس

ایشلوسه‌ل(İşlevsel)= تابعی

آیلیق(Aylıq)= ماهانه، حقوق

اؤندر(Öndər)= رهبر

آیدین(Aydın)= روشنفکر

آلت ‌قۇرۇل(Alt qurul)= کمیته

اۆستلنمک(Üstlenmek)= بر عهده گرفتن

ائش‌زامانلی(Éşzamanlı)= همزمان

اسینلنمک(Esinlenmek)= الهام گرفتن

ائش‌دیر(Éşdeyer)= معادل،هم ارز

ائیلمچی(Éylemçi)= فعال،اکتیویست

ائلشدیرل(Éléşdirel)= منتقدانه

آچی(Açı)= زاویه

آچیقجا(Açıqca)= آشکارا

اۇلۇسلارآراسی(Uluslararası)= بین‌المللی 

اؤزندیرمک(Özendirmek)= تشویق کردن

اؤزنه(Özne)= سوژه، فاعل

اؤزرک(Özerk)= خودمختار

اۆره‌تمه‌ک(Üretmek)= تولید  کردن

اۇیرۇق(Uyruq)= تابعیت شهروندی

آسی(Ası)= بنر

اوْیسا(Oysa)= در حالیکه

اوْلای(Olay)= حادثه

اؤلچۆت(Ölçüt)= معیار

اۇزام‌بیلیم(Uzambilim)=هندسه

اۇزای‌بیلیمی(Uzaybilimi)=کیهان شناسی

اۇزمان(Uzman)= متخصص

اۇزبیلیم(Uzbilim)= ریاضی

آختارماق(Axtarmaq)= انتقال دادن

اوْنۇر(Onur)= حیثیت

ائتمن(Étmeən)= فاکتور

ائییتیمچی(Éyitimçi)= پداگوگ، مربی كودک، متخصص تعليم و تربيت

اکلملنمه(Eklemlenme)= افزودن

ایرده‌لمک(İrdelemek)= بررسی نمودن

اؤز سایقی(Öz sayqı)= عزت نفس

ایلک‌اؤیرتیم(ilköyretim)= ابتدائی

اوْرتا‌اؤیرتیم(Ortaöyretim)= دبیرستان

ائییلیم(Éyilim)= گرایش

اؤیرتمن(Öyretmen)= معلم

اؤیرتیم(Öyretim)= تدریس، تعلیم

آییرد(Ayırd)= تمیز دادن

اؤزدش(Özdeş)= یکسان، عینا 

اؤزدشلشمک(Özdeşleşmek)= یکسان‌سازی

اوْلاسی(Olası)= ممکن، محتمل

اؤزلم(Özlem)= حسرت

اؤزه‌ل(Özel)= خاص

ایزلم(İzlem)= استراتژی

اؤزه‌للیکله(Özellikle)= به خصوص

اۇلۇشۇم(Oluşum)= شکل گیری

ایله‌تی(İleti)= پیغام

اوْلاناق(Olanaq)= امکان

ایلیشگینلیک(İlişginlik)= عایدات

اؤنه‌ری(Öneri)= پیشنهاد

اۇزلاشی(Uzlaşı)= اجماع

اؤن‌گؤرمک(öngörmek)= پیش‌بینی کردن

ائدینیم(Édinim)= اکتساب

اۆلکۆ(Ülkü)= ایده‌آل

اۇیقار(Uyqar)= مدنی

اۇدقۇ(Udqu)= پیروزی

آیریم(Ayrım)= فرق

اۇلام(Ulam)= کاتگوری، طبقه‌بندی

ائییتمسه‌ل(Éyitimsel)= پداگوژیک

آشیری(Aşırı)= افراطی

اؤزگۆر(Özgür)= آزاد

ارته(Erte)= بعدی

اؤزگۆون(Özgüven)= اعتماد به نفس

اک(Ek)= علاوه، ضمیمه

اؤزه‌تله‌مک(Özétlemek)= خلاصه کردن

اۇزلۇق(Uzluq)= هنر

آدلیم(Adlım)= مشهور

اۆستۆنلۆک(Üstünlük)= برتری

اۇیۇشمازلیق(Uyuşmazlıq)= عدم تطابق

اۇیۇم(Uyum)= هارمونی

آلقی(Alqı)= ادراک

اوْداق(Odaq)= کانون

ایچسه‌للشدیریلمه‌ک(İçsélleşdirilmek)= درونی‌سازی کردن

اؤیرتی(Öyreti)= دکترین، تز

اۇیقۇن(Uyqun)= مناسب

اۇلاشماق(Ulaşmaq)= رسیدن به

اۇیقۇلاما(Uyqulama)= تطبیق،پراتیک

اۇیقۇلامالی(Uyqulamalı)= عملی

اینانج(İnanc)= باور

آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت

ارته‌له‌مک(Ertelemek)= به تاخیر انداختن

آیاقلانما(Ayaqlanma)= عصیان،شورش، قیام

اؤزگۆن(Özgün)= اورجینال

ب

بۇلقۇ(Bulqu)= یافته

باشاری(Başarı)=موفقیت

باشاریلی(Başarılı)=موفق

باغلانتی(Bağlantı)= پیوند

بیریم(Birim)= واحد

بیرلشمیش میللتلر(Birleşmiş milletler)=سازمان ملل متحد

بۆتۆنجۆل(Bütüncül)= توتالیتر

بیریکیم(Birikim)= انباشت

باتی(Batı)= غرب

بوْللۇق(Bolluq)= رفاه

بنزشدیرمه(Benzeşdirme)= آسیمیلاسیون

بیچیم(Biçim)= فرم، شکل

باغلاج(Bağlac)= رابط

به‌للک(Bellek)= حافظه

بیلیم(Bilim)= علم،دانش

بیلیمسه‌ل(Bilimsel)= علمی

باغنازلیق(Bağnazlıq)= تعصب

باغداشیق(Bağdaşıq)= هموژن

بیلگی(Bilgi)=معلومات

بیلیم‌یۇردۇ(Bilimyurdu)= دانشگاه

بۇیرۇق(Buyruq)= فرمان

باغداشیقلاشما(Bağdaşıqlaşma)= هموژن سازی

باغیملی(Bağımlı)= وابسته

بیرئیسل(Biréysəl)= فردی

بلگه(Belge)= سند

باسقین(Basqın)= غالب

باخیش آچیسی(Baxış açısı)=زاویه دید

بیلیشسه‌ل(Bilişsel)= شناختی

بیلینج(Bilinc)= آگاهی

بوْیداش(Boydaş)= همسن

باریناق(Barınaq)= سرپناه 

باسیم(Basım)= چاپ

بیریجیک(Biricik)= تک،یگانه

باشکند(Başkend)= پایتخت

بلیرگین(Belirgin)= بارز

بیلرلنمه‌ک(Belirlenmek)= مشخص شدن، تعیین شدن

بیله‌شن(Bileşen)= کامپوننت، جزء

بؤلگه‌سل(Bölgesel)= منطقه‌ای

پ

پیتیک(Pitik)= کتاب

پراتیک(Pratik)= عملی

ت

تاریم(Tarım)= کشاورزی

ته‌مه‌ل(Temel)= اساس

توْپلۇمچۇ(Toplumçu) =سوسیالیست

توْپلۇم‌بیلیمچی(Toplumbilimçi)= جامعه شناس

تئزگن(Tézgen)= کاتالیزور

توْپلۇچالیشیم(Topluçalışım)= سمینار

تیکه‌ل(Tikel)= قسمی

تک ارکلیک(Tek erklik)= مونارشی

توْپلۇم‌بیلیمسه‌ل(Toplumbilimsel)= جامعه‌شناختی

توْپلۇمسال(Toplumsal)= اجتماعی

توْپلۇلۇق(Topluluq)= جمعیت

تۆزۆک(Tüzük)= نظامنامه

تؤرپۆله‌مک(Törpülemek)= سوهان زدن

تاسارلاماق(Tasarlamaq)= طراحی کردن

تئریم‌لر دیزگه‌سی(Térimlər dizgesi)= تئرمینولوژی

تاساری(Tasarı)= طرح، پروژه

توْپلاناق(Toplanaq)= کمپ

توْپلانتی(Toplantı)=نشست

تانیق(Tanıq)= شاهد

تۇغرالی(Turğalı)= رسمی

تک‌ال(Tekel)=انحصار

تاویر(Tavır)= رفتار،وضعیت

تۆره‌مک(Türemek)= مشتق شدن 

ج

جایدیریجی(Caydırıcı)= بازدارنده

چ

چاغ(Çağ)=عصر

چاغداش(Çağdaş)= معاصر

چئشید(Çéşid)= نوع

چالیشیم(Çalışım)= کمپین

چئشیدلیلیک(Çéşidlilik)= تنوع

چارپیدماق(Çarpıdmaq)= تحریف کردن

چئوره(Çévre)=محیط

چئلیشگی(Çélişgi)= متضاد

د

دایانیشما(Dayanışma)= اتحاد

دیره‌نیش(Direniş)=مقاوت

دیل‌بیلمسه‌ل(Dilbilimsel)= زبان شناختی

دۇیارلیلیق(Duyarlılıq)= حساسیت

دارتیشماق(Dartışmaq)= بحث کردن

دۇراق(Duraq)= ایستگاه

دؤنۆشۆم(Dönüşüm)= دگرگونی، تحول

دئنه‌تیم(Dénetim)= کنترل

دئنه‌ییم(Déneyim)= تجربه

دئنه‌مه‌ک(Dénemek)= آزمایش  کردن

دئوریم(Dévrim)= انقلاب

دایاتماق(Dayatmaq)= پافشاری کردن

دوْغال(Doğal)= طبیعی

دیل‌بیگلیسی(Dilbilgisi)= دستورزبان

دۆشرگه(Düşerge)= سایت

داغارجیق(Dağarcıq)= انبان

دوْناتیم(Donatım)= تجهیز

دئییشکن(Deyişken)= متغیر

دین ارکی(Din erki)=دین‌سالاری

دۆزئی(Düzéy)= سطح

دنگه(Denge)= تعادل

دئوینگن(Dévingen)= دینامیک

دۇیۇرماق(Duyurmaq)= اعلان کردن

دیش(Dış)= بیرون

درنک(Dernek)= انجمن

دوْلایسیلا(Dolayısıyla)= بنابراین

دوْلایلی(Dolaylı)= غیرمستقیم

دوْلایسیز(Dolaysız)= مستقیم

دانیشمانلیق(Danışmanlıq)= مشاوره

ز

زوْرۇنلۇ(Zorunlu)= اجباری

س

سؤزلشمه(Sözleşme)= قرارداد

سوْمۇت(Somut)= ناملموس

سۆره‌کلی(Sürekli)= مداوم

سۆره(Süre)=مدت

سۆرگۆن(Sürgün)= تبعید

ساوۇنماق(Savunmaq)= مدافعه نمودن

ساپلانتی(Saplantı)= فکر ثابت

سئچیم(Séçim)= انتخاب

ساوۇنمالی(Savunmalı)= دفاعی

سیخمان(Sıxman)= سپتامبر

سایقینلیق(Sayqınlıq)= اعتبار

ساییملاما(Sayımlama)= آمار

سئچه‌نک(Séçenek)= آلترناتیو

سۇچ(Suç)= جرم، گناه

سایقینلی(Sayqınlıq)= با پرستیژ

سیخی دۆزه‌ن(Sıxı düzen)= دیسیپلین

سوْرۇن(Sorun)= مسئله، مشکل

سوْوخا(Sovxa)= میراث

سۆره‌ج(Sürec)= پروسه

سیرالانیم(Sıralanım)= هیرارشی

سوْرۇملۇ(Sorumlu)= مسئول

سوْنۇج(Sonuc)= نتیجه

سینیر(Sınır)= مرز

سیمگه(Simge)= سمبل

ساو(Sav)= ادعا

ساپتاما(Saptama)= تثبیت

سیناق(Sınaq)= امتحان

سؤیلم(Söylem)= گفتمان

سؤمۆرگه(Sömürge)= مستمعره 

سؤمۆرۆ(Sömürü)= استثمار

سئچگینچی(Séçginçi)= نخبه‌گرا

ط

تۆر (Tür)= نوع

ق

قوْشۇل(Qoşul)=شرط

قارشیدلیق(Qarşıdlıq)= ضدیت

قییی(Qıyı)= ساحل

قوْنۇ(Qonu)= موضوع

قاورام(Qavram)= مفهوم

قوْشۇت(Qoşut)= پارالل

قالخینما(Qalxınma)= توسعه

قۇتسال(Qutsal) = مقدس

قیرآچان(Qıraçan)= آوریل

قۇزئی(Quzéy)= شمال

قامۇاوْیۇ(Qamuoyu)= افکار عمومی

قاتقی(Qatqı)= مشارکت

قیلاوۇز(Qılavuz)= راهنما

قۇرامسال(Quramsal)= تئوریک

قیریلقان(Qırılqan)= شکننده

قۇرغۇلاماق(Qurğulamaq)= طراحی کردن

قیتا(Qıta)= قاره

قاتمانلاشدیرماق(Qatmanlaşdırmaq)= افزودن

قوْنۇم(Qonum)= موقعیت

قوْرۇماق(Qorumaq)= محافظت نمودن

قیسیتلی(Qısıtlı)= محدود

قابساملی(Qapsamlı)= جامع

قایناق(Qaynaq)= منبع

قایناشما(Qaynaşma)= ادغام، تلفیق

قانیت(Qanıt)= دلیل

قۇرال(Qural)= قاعده

قۇرۇم(Qurum)= موسسه

ک

کؤکدنچی(Kökdençi)= رادیکال

کسین(Kesin)= قطعی

کز(Kez)= دفعه

کۆره‌سل(Küresel)= جهانی،گلوبال

کرال(kral)= پادشاه

کسینتیلی(Kesintili)= ناپیوسته

گ

گه‌له‌نکسه‌ل(Geleneksel)= سنتی‌

گؤرسه‌ل(Görsel)= بصری

گیریشیم(Girişim)= ابتکار،نوآوری

گؤزلملنمک(Gözlemlenmek)= مشاهده شدن

گۆنجللنمه(Güncellenme)= بروزرسانی

گؤزئتمک(Gözétmek)= نظارت کردن

گؤزگۆ(Gözgü)= آئیینه 

گه‌نه‌ل(Genel)= عمومی

گؤزآردی‌ (Gözardı)= نادیده گرفتن

گرچکدن(Gerçekden)=حقیقتا

گره‌چ(Gereç)= مواد

گه‌نه‌لگه‌(Genelge)= بخشنامه

گؤره‌جه(Görece)= نسبی

گؤرگۆل(Görgül)= تجربی

گؤسترمه‌لیک(Göstermelik)= نمایشی

گؤسترگه(Gösterge)= اشارت

گۆنده‌لیک(Gündelik)= روزمره

گۆونجه(Güvence)= گارانتی

گؤرئو(Görév)= ماموریت

گۆونلیک(Güvenlik)= امنیت

گۆون(Güven)= اعتماد

گؤوشک(Gövşek)= شل 

گره‌کلیلیک(Gereklilik)=الزام

گره‌کسینیم(Gereksinim)= نیاز، ضرورت،احتیاج

گلیشمک(Gelişmek)= توسعه  دادن

ن

نسنه‌ل(Nesnel)= آبجکتیو

نیته‌لیک(Nitelik)= کیفیت، وصف

نیته‌ل(Nitel)= کیفی

نیجه‌ل(Nicel)= کمی

قۇشاق(Quşaq)= نسل

قۇشۇل(Quşul)=شرایط

قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه

ندن(Neden)= سبب، علت

و

وطنداش(Vetendaş)= شهروند

وئری(Véri)= اطلاعات

والی(Vali)= استاندار

وئریملی(Vérimli)= مثمرثمر

وارسیل(Varsıl)= دارا

وئرگی(Vérgi)= مالیات

وارساییم(Varsayım)= فرضیه

ه

هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات

ی

یۆکۆملۆ(Yükümlü)= مکلف

یاساق(Yasaq)= ممنوع

یۆکسک‌اؤیرنیم(Yükseköyrenim)= آموزش عالی

یاسال(Yasal)= قانونی

یاسا(Yasa)= قانون

یؤن(Yön)= جهت

یؤنه‌تیم(Yönetim)= مدیریت، اداره

یؤنتم(Yöntem)=روش

یؤنتم‌بیلیمی(Yöntembilimi)= روش‌شناسی، متدولوژی

یؤنه‌تیمسه‌ل(Yönetimsel)= اداری

یانید(Yanıd)= جواب

یاپی(Yapı)= ساختار

یئره‌ل(Yérel)= محلی

یئرلی(Yérli)= محلی

یایقین(Yayqın)= رایج

یاشامسال(Yaşamsal)= حیاتی

یاساما(Yasama)= قانونگذاری

یاتیشدیرماق(Yatışdırmaq)= راضی نمودن، ساکن کردن

یاتیریم(Yatırım)سرمایه‌گذاری

آشاما(Aşama)= مرحله

یازقی(Yazqı)= سرنوشت

یاخلاشیق(Yaxlaşıq)= تقریبا

یئددیجه(Yéddicd)= هفته

یئرکیپ(Yérkip)= نقشه

یاردیم(Yardım)= کمک

یئته‌نک(Yétdndk)= خلاقیت، توانایی

یئترلی(Yétdrli)= کافی

یۇردداشلیق(Yurddaşlıq)= شهروند

یئتگین(Yétgin)= مکمل، کامل

یوْزلاشما(Yozlaşma)= انحطاط

یئتگی(Yétgi)= اختیارات

یاد(Yad)= خارجی

یوْخسۇن(Yoxsun)= محروم

یۆرۆتۆلمک(Yürütülmek)= به اجراء گذاشتن

یۆرۆتمه(Yürütme)= قوه مجریه

یۆجه‌لتمک(Yüceltmek)= تقدس‌زائی کردن

یالین(Yalın)= ساده

یازاناق(Yazanaq)= گزارش

یاپی‌بیلیمسه‌ل(Yapıbilimsel)= مورفولوژی

یئنیلمه(Yénileme)= ترمیم، بازسازی

یئنیلگی(Yénilgi)= مغلوبیت