کاتالانیادا اؤیرتمن یئتیشدیرمه

اۇمۇد اۇرمۇلۇ
کاتالان دیلینده ائییتیم و دیلین قۇللانیلماسی اۆزرینده‌کی 30 ایللیک یاساق، فرانکوْ دیکتاتؤرلۆغۆنۆن سوْن ایللرده یۇمۇشامایا باشلادی. 1971-1970 ایللرینده ایسپانیادا دانیشیلان یئره‌ل دیللرین بیرنئچه‌ ساعاتلیق اؤیرتیمینه ایزین وئریلدی. کاتالانجا، کاتالوْنیانین 1978’ده‌کی اؤزرکلیک اعلانییلا بیرلیکده اوْخۇل اؤنجه‌سی، ایلک‌اوْخۇل و اوْرتااوْخۇل ائییتیمینده ائییتیم دیلی اوْلاراق رسمیت قازاندی. 1979 ایلینده تانینان اؤزرکلیک دۇرۇمۇ و 1980’دا ائییتیم آلانیندا یاپیلان دۆزه‌نلمه‌لر سایه‌سینده ایسپانیوْلجا ایله بیرلیکده کاتالانجانین دا ائییتیمین بۆتۆن سئویه‌لرینده ائییتیم دیلی اوْلماسی ساغلاندی. 1983’ده‌کی دیل یاساسی و آردیندان چیخاریلان باشقا یاسالار، کاتالان دیلینین قۇللانیمینا یؤنه‌لیک آلانی بۆیۆک اؤلچۆده گئنیشله‌تدی.

کاتالانجانین ائییتیم بؤلۆمۆنده یایقینلاشماسی هر نه قدر اۇزۇن بیر سۆره‌ج ایچه‌ریسینده ایستیقرارلی بیر ایله‌ریله‌مه گؤسترسه‌ ده کاتالان یؤنه‌تیمی آتدیغی ایلک آدیملاردا بۆیۆک بیر سوْرۇنلا قارشیلاشمیشدی. ایسپانیوْل بنزشدیرمه سیستمینین یاراتدیغی ییخیمدان دوْلایی کاتالوْنیاداکی اؤیرتمنلرین 75%’ی کاتالانجا بیلمیردی. آیریجا کاتالان یئرلی نۆفۇسۇنۇن 60%’ی اؤز آنادیللرینده دانیشیردی، فقط کاتالانجا ائییتیم گؤرمه‌میشدی. بۇ اۆزدن 1983’ده‌کی دیل نوْرماللاشدیرما یاساسییلا بلیرله‌نن ائییتیم پلان و آماجلارینین یۆرۆتۆلمه‌سیندن اؤنجه، اؤیرتمن و هر تۆرلۆ چالیشانلارینین اؤیرتیمینین یاپیلماسی گره‌کیردی.

1981’ده بۇ سوْرۇنۇن حل اوْلماسی اۆچۆن اؤیرتمن دؤنۆشدۆرمه سیستمی آدیندا ایکی آشامالی اؤزه‌ل بیر پروْقراما باشلاندی. بۇ پروْقرام اؤلکه‌ده‌کی بیلیم‌یۇردلارا باغلی ائییتیم بیلیم‌لری انستیتۆت‌لری طرفیندن یۆرۆتۆلۆردۆ. 1986’دا بۇ پروْقرامدان ماذۇن اوْلان ایلک اؤیرتمن‌لر ایلک‌اوْخۇللاردا کاتالانجا اؤیرته‌بیلمک اۆچۆن گره‌کلی یئتیشیمی آلمیش اوْلدۇلار. داها سوْنرا 1987’ده کاتالان یؤنه‌تیمی خنرالیداد، بۇ سیستمین گؤرئوینی تاماملادیغینا قانیت گتیریب اۇیقۇلامایا سوْن وئردی.

چوْخۇنلۇقلا "تک‌دیللی سیستم" اوْلاراق بیلینن کاتالوْنیاداکی بۇ اؤیرتیم موْدلی، اؤیرنجی و اؤیرتمن گره‌کسینیمینه دایاناراق اؤزرکلیغین ایلک ایللرینده گلیشدیریلدی. بۇ موْدل چرچئوه‌سینده ایسپانیوْلجا و باشقا یاد دیللرین اؤیرتیلدیغی درس‌لر دیشیندا اۇزبیلیم، قۇرامسال بیلیم‌لر و توْپلۇمسال بیلیم‌لر کیمی باشقا درسلرین هامیسی کاتالان دیلینده اؤیرتیلمکده‌دیر.

ایلک‌اوْخۇل اؤیرتمن‌لرینین یانیسیرا آنااوْخۇلۇ، اوْرتااوْخۇل و حتی بیلیم‌یۇردلاردیندا چالیشان اؤیرتمن‌لرین ده کاتالان دیلینی بیلمه‌لری گره‌کمکده‌دیر. کاتالان دیلینده یئترلیلیک، تۇغرالی دیپلۇمالارلا بلیرلنمکده‌دیر. آنااوْخۇلۇندا چالیشان اؤیرتمن‌لرین اۆچ ایللیک بیلیم‌یۇرد ائییتیمیندن سوْنرا دیپلوْمایی الده ائتمه‌لری گره‌کمکده‌دیر.

اوْرتا اوْخۇللاردا کاتالانجا اؤیرته‌بیلمک اۆچۆن اؤیرتمن‌لرین بیلیم‌یۇردۇ ماذۇنۇ اوْلمالاری قوْشۇلۇ آختاریلیر. آنجاق مطلق بیلیم‌یۇردۇ ماذۇنۇ اوْلماق اوْرتا اوْخۇللاردا چالیشمایا باشلایابیلمک اۆچۆن یئترلی دیییل‌دیر. چۆنکۆ آدای‌لارین اؤیرتیجی ویا ائییتیم‌بیلیمی آلانلاریندا یئتیشیم درس‌لرینین وئریلدیغی ائییتیم‌بیلیمی دیپلوْماسی سینیفینا قاتیلمالاری گره‌کیر. آیریجا کاتالان دیلینده درس وئره‌جک باشقا اؤیرتمن‌لرین کاتالانجادا یازیلی و سؤزلۆ یئترلیلیکلرینی قانیتلامالاری گؤزلنمکده‌دیر. اؤلکه‌ده‌کی ائییتیم یؤنتمی، ایندی اوْرتا اوْخۇللاردا چالیشان اؤیرتمن‌لر اۆچۆن ده بیر چئشید خیدمیت- ایچی دیل ائییتیم سینیفلاری دۆزه‌نله‌مکده‌دیر. اؤیرتمن‌لر، کاتالانجا یئترلیلیکلرینی گلیشدیرمک آماجییلا ائییتیم بیلیم‌لری انستیتۆت‌لری طرفیندن وئریلن بۇ سینیفلار قاتیلماقدادیرلار.

یۆکسک اؤیرنیم دیل دسته‌یی سیستمی ایکی یؤنلۆدۆر. بۇنلاردان بیری اؤیرنجی‌لرین ته‌مه‌ل ائییتیمی؛ باشقاسی اؤیرتمن‌لرین ائییتیمی‌دیر. تماما کاتالانجا وئریلن بۇ ته‌مه‌ل ائییتیم چرچئوه‌سینده، اؤیرتمن‌لرین قۇرامسال و اۇیقۇلامالی درس‌لره قاتیلماسی گره‌کمکده‌دیر. بۇ سۆره‌جده آغیرلیقلی اوْلاراق سینیفین گؤزلملنمه‌سی و درس‌لرین پلانلانماسی یئر آلماقدادیر. بۇ بیلیم‌یۇردۇ پروْقرامیندان ماذۇن اوْلان اؤیرنجی‌لر، اوْرتا درجه‌لی اوْخۇللاردا اؤیرتمنلیک یاپمایا حاق قازانیر.

اؤیرتمن‌لرین ائییتیمی کاتالانجا اؤیرتیم سرویسی، روْزه سنست درنه‌یی و بعضی اؤزه‌ل کالج‌لر طرفیندن یۆرۆتۆلمکده‌دیر. کاتالانجا اؤیرتیم سرویسی، کاتالوْنیا ائییتیم بؤلۆمۆنه باغلی اوْلۇب کاتالان دیلینده تۇغرالی ائییتیمی یۆرۆتمکده‌دیر. بۇ قۇرۇم عئینی زاماندا بیر ائییتیم اۇزمانلاری قرۇپۇنا صاحیب‌دیر و بۇ اۇزمانلارین گؤرئوی، ائییتیم‌بیلیمی اوْلاناق‌لاری یارادماق و اؤیرتیم گره‌کسینیم‌لرینی قارشیلاماق‌دیر. بۇ قۇرۇملارین دیشیندا، کاتالوْنیا اوْخۇل حرکتی قرۇپۇ دا اؤلکه‌ده کاتالانجا گلیشیمی اۆچۆن یاپدیقلاری چالیشمالارینین یانیسیرا، اؤیرتمن‌لر اۆچۆن کاتالانجا اؤیرنمه و گلیشدیرمه سینیفلاری دۆزه‌نلمکده‌دیر.

کاتالوْنیاداکی ائییتیمین نوْرمال دیلی هر نه قدر کاتالانجا اوْلسا دا ائییتیم سیستمیندن ماذۇن اوْلان اؤیرنجی‌لرین ایسپانیوْلجایی دا کاتالانجا قدر قۇللانابیلمه‌لری گره‌کمکده‌دیر. بۇ اۆزدن اؤیرتمن آدای‌لاری، کاتالوْنیانین اؤزرک دیلینین یانیسیرا ایسپانیوْلجایی دا اؤیرنمه‌لری گره‌کمکده‌دیر.

پرۇدا اکینج‌لرآراسی ایکی‌دیللی ائییتیم: یئرلی اؤیرتمن یئتیشدیرمه

پرۇ، لاتین آمریکا اؤلکه‌لری کیمی بیرچوْخ یئرلی دیلین دانیشیلدیغی بیر اؤلکه‌دیر. ایسپانیوْللار طرفیندن ایشغال ائدیلدیکدن سوْنرا خالقلار بۇرادا اۆزۇن ایللر بوْیۇنجا سؤمۆرگه اوْلاراق یاشامالارینا راغمن دیللرینی و اکینج‌لرینی قوْرۇیابیلمیشلردیر. بۇگۆن اؤلکه‌ده اه‌ن چوْخ دانیشیلان دیل ایسپانیوْلجا اوْلماسینا قارشین 42’دن چوْخ دیل هله ائتگین اوْلاراق دانیشیلماقدادیر. آنجاق ایسپانیوْلجا دیلینین یۆکسک دۇرۇمۇ و هژموْنیاسی ایشغالدان بۇ یانا اؤلکه‌نین باشقا دیللرینی تهدید ائتمه‌یه دوام ائتمیشدیر. اۆسته‌لیک 1950’لردن سوْنرا ایسپانیوْلجا دیشینداکی باشقا دیللر ده ائییتیمده قۇللانیلدیغی حالدا بۇ تهدید اؤنملی بیر بیچیمده کسینتییه اۇغرامامیشدیر؛ چۆنکۆ سؤز قوْنۇسۇ ائییتیم آلتان آلتا اکینجسه‌ل باغداشیقلاشمایی، دوْلایسیلا بنزشمه‌یی آماجلامیش و بۇ آماجینی بیر اؤلچۆده باشارمیشدیر. آنجاق 1970’لردن باشلایاراق اؤزه‌للیکله اکینج‌لرآراسی ایکی‌دیللی ائییتیم پروْقراملاری گلیشدیریلدیکدن و اکینج‌لرآراسیلیق قاورامی دارتیشمایا باشلادیقدان سوْنرا اسکی ده‌یرلر دیزیسی دئییشمیشدیر. بۇ سۆره‌جده‌کی اه‌ن اؤنملی دئییشیکلیک‌لردن بیر دنه‌سی ده اؤیرتمن یئتیشدیرمه آلانیندا یاپیلانلاردیر.

آشاغیدا ایسپانیوْلجادان سوْنرا اؤلکه‌ده اه‌ن چوْخ دانیشیلان ایکینجی دیل اوْلان کچۇاجا(Quechua) ائییتیم وئرمک اۆزره اۇیقۇلانان اؤیرتمن یئتیشدیرمه پروْقرامینا توْخۇنۇلاماقدادیر.

اؤیرتمن یئتیشدیرمه، اۇزۇن ایللر بوْیۇنجا آنادیلی کچۇا اوْلان اؤیرنجی‌لرین ایکی‌دیللی ائییتیمیله بیرلیکده آکادمیک باشاری وئریلرینین یۆکسلمه‌سینه اوْداقلانمیشدیر. آنجاق وئریلر گه‌نه‌لده دۆشۆک اوْلمۇش، گره‌ک اؤیرتمن‌لر گره‌کسه عایله‌لر ایکی‌دیللی ائییتیمین یارارلیلیغیندان قۆشقۇ دۇیمۇشلاردیر. سوْن ایللرده ایسه بیرچوْخ اؤیرتمن یئتیشدیرمه پروْقرامی تعقیب ائدیلن ائییتیم سیستمینین ایچه‌رییینین سؤمۆرگه‌چی اوْلدغۇنۇ گؤرمه‌یه و "اکینج‌لرآراسیلیق" قاورامینا وۇرقۇ یاپمایا باشلامیشلاردیر. بۇ اۆزدن پروْقراملاردا یؤنتم، ائییتیم ایچه‌ریک‌لری و اۇیقۇلانان ائتگینلیک‌لر آچیسیندان اؤنملی دئییشیکلیک‌لر یاپیلمیشدیر.

بۇ یئنی اؤیرتمن یئتیشدیرمه پروْقراملارینین آماجی، اؤیرتمن‌لری کند بؤلگه‌لرده و ایکی‌دیلین قۇللانیلدیغی یئرلرده اکینج‌لرآراسی و ایکی‌دیللی ائییتیم یؤنتم‌لرینه گؤره چالیشمایا حاضیرلاماقدیر. پروْقرام‌لارین ته‌مه‌ل آماجی اؤیرتمن یئتیشدیرمه اوْلسا دا زامان زامان درس گره‌چ‌لرینین حاضیرلانماسینا دا یئر وئریلمکده‌دیر. پروْقرام اۆچۆن آدای‌لار سئچیلیرکن سۆردۆرۆله‌بیلرلیغه اؤزه‌ل اؤنم وئریلمکده‌دیر، بۇ اۆزدن ده چئشدلی اؤلچۆت‌لر گلیشدیریلمیشدیر. بۇنلاردان بیر دنه‌سی اؤیرتمن‌لرین "اوْخۇل آغلاری" ایچینده چالیشمالاریدیر. بۇنا گؤره جوْغرافی اوْلاراق بیربیرینه یاخین اوْلان اوْخۇل‌لار بیر "آغ" اوْلۇشدۇرۇرلار و بۇ بؤلگه‌ده قالان اؤیرتمن‌لر بؤلگه‌لری اۆچۆن اوْرتاق ائییتیم سیاسیتی بلیرلرلر. بۇنلارین ایچینده اوْرتاق اؤیرتمن توْپلۇچالیشمالاری و تئکنیک چئشیدلری، گلیشیم تاساریلاری اۆچۆن ماددی قایناق تاپما کیمی قوْنۇلار دا وار اوْلماقدادیر. بۆتۆن آغلار بۇ بیچیمده چالیشیب هر ایل ائییتیم باخانلیغینا یاپدیقلاری چالیشمالارین بیر یازاناغینی سۇنارلار.

بۇ پروْقرام اوْخۇل اؤنجه‌سی، ایلک‌اؤیرتیم و اوْرتااؤیرتیم اوْلاراق بلیرلنمیش اۆچ آشامادا چالیشان اؤیرتمن‌لر قاتیلماقدادیر.

اؤیرتمن‌لرین اؤزه‌للیک‌لری

پروْقراما، هم یئره‌ل خالق‌دان اوْلۇب اؤزه‌ل بیر بیلیم‌یۇردۇ ائییتیمی آلمامیش اوْخۇل‌اؤنجه‌سی اؤیرتمن‌لری هم ده اؤیرتمنلیک ائییتیمی آلمیش باشقا آشامالارین اؤیرتمن‌لری قاتیلماقدادیر. آنجاق بۇ اؤیرتمن‌لرین هئچ‌بیری تۇغرالی اوْلاراق ایکی‌دیللی ائییتیم آلمیش دییل‌دیر. اؤته یاندان هامیسی هم کچۇا هم ده ایسپانیوْلجا دیللرینده اوْلدۇقجا یئتگیندیرلر. اۆسته‌لیک بیرچوْخۇ اۇشاقلیق ایللرینده بۇ کند بؤلگه‌لرده کئچیرمیشدیر. اؤته یاندان تۇغرالی ائییتیم آلمیش اؤیرتمن‌لر ایله یئره‌ل خالقدان اوْلۇب تۇغرالی اؤیرتمنلیک ائییتیمی آلمامیش کیشی‌لر آراسیندا دیلسه‌ل و اکینجسه‌ل دۇیارلیلیق قوْنۇسۇنادا ایلگینج فرقلیلیک‌لر وار اوْلماقدادیر. یئره‌ل خالقدان اوْلان کند اؤیرتمن‌لری اکینج‌لرآراسی پروْقراما چوْخ داها یاخشی اۇیۇم ساغلامیشلاردیر. اؤرنه‌یین، کندلرده‌کی آنااخوْللاریندا چالیشان قادینلار، تۇغرالی قۇرۇملار طرفیندن حاضیرلانان بیرسیرا اؤنه‌ری‌لرین یئره‌ل باغلامدا هئچ اۇیمادیقلارینی و اؤیرنجی‌لری سیخدیغینی گؤزلمله‌میش، بۇنۇن یئرینه اؤز گلیشدیردیک‌لری یؤنتم‌لری قۇللانمایا باشلامیشدیر.

ائییتیمده قۇللانیلان دیللر

بؤلگه‌ده اۇیقۇلانان ایکی‌دیللی ائییتیم موْدلی، اوْخۇل آغیندا اوْلان اؤیرتمن‌لرین اؤنه‌ریلری دوْغرۇلتۇسۇندا ائییتیم باخانلیغی طرفیندن حاضیرلانماقدادیر. بؤلگه‌نین آنادیلی اوْلان کچۇا ایلک آلتی ایل بوْیۇنجا بۆتۆن ائییتیم – اؤیرتیم چالیشمالارینین یاپیلدیغی ته‌مه‌ل دیل اوْلماقدادیر. بۇ آلتی ایل سۆره‌سینجه دیل درسی اوْلاراق وئریلن ایسپانیوْلجانین درس ساعاتلاری آشامالی اوْلاراق آرتماقدادیر. پروْقرام ایکینجی آشامادا دا کچۇا دیلینین ائییتیم دیلی اوْلماسینی اؤنرسه ده اؤیرتمن‌لری بۇ قوْنۇدا ایناندیرماق هر زامان اوْلاسی اوْلماماقدادیر. بۇ اۆزدن اۇیقۇلامادا بعضی اؤیرتمن‌لر ایسپانیوْلجا دیلینده ائییتیم وئرمکده‌دیر.

پروْقرامدا ایکینجی دیل درسی اوْلاراق وئریلن ایسپانیوْلجانین نئجه اؤیرتیله‌جه‌یی ده بلیرلنمیشدیر. بۇنا گؤره ایسپانیوْلجا، ائتگین ایله‌تیشیم یؤنتمینه گؤره (Communicative approach) وئریله‌جکدیر. درس‌لرده داها چوْخ دانیشما باجاریلاری اۆزرینده دۇرۇلماقدادیر. بۇنۇن اۆچۆن پروْقراما آیرینتیلی بیر بیچیمده دانیشما آلیشدیرمالاری یئر آلماقدادیر. آیریجا "حاق ته‌مه‌للی" بیر یاناشما دا منیمسنمکده‌دیر. چۆنکۆ ایسپانیوْلجا سؤمۆرگه‌چی‌لرین دیلی‌دیر و توْپلۇم ایچینده دانیشیلدیغیندا گه‌نه‌لده ائشیت اوْلمایان بیر ایقتیدار ایلیشگیسینی ده آچیغا چیخارماقدادیر. بۇ اۆزدن پروْقرام، ایسپانیوْلجانین قۇللانیمی ایله ایلیگلی اوْلاراق اؤیرنجی‌لری آیریمچیلیق قوْنۇسۇندا دا بیلینجلندیرمه‌یی آماجلاماقدادیر.

دارتیشیلان قوْنۇلار

اؤیرتمن‌لرین هارداسا هامیسی یاخشی دۆزئی‌ده کچۇاجا دانیشیابیلسه‌ ده اؤیرتمن‌لیک ائییتیم‌لری ایسپانیوْلجا اوْلاراق آلدیقلاری اۆچۆن کچۇا دیلینده اوْخۇما- یازما قۇراللاری، جۆمله یاپیسی و دوْغرۇ یازما کیمی قوْنۇلاردا یئترلی دوْنانیما صاحیب اوْلمایابیلمکده‌دیرلر. بۇ اۆزدن اۇشاقلارا اوْخۇما- یازما باجاریلاری قازاندیرمایا چالیشیرکن یانلیش یاپما تدیرگینلیغی یاشانماقدادیر. آیریجا یازما دیلی ایله ایلگیلی قارماشالارین یاشانماسی دا اؤیرتمن‌لری زوْرا سوْخماقدادیر. چۆنکۆ بعضی بؤلۆم‌لر ایستاندارد بیر کچۇا دیلینین بۆتۆن بؤلگه‌‌لرده قۇللانیلماسینی دوْغرۇ گؤرۆرکن بعضی بؤلۆم‌لر فرقلی بؤلگه‌لرده‌کی لهجه فرقلیلیک‌لرینین حئسابا قاتیلاراق "چوْخ‌لهجه‌لی" بیر اوْخۇما – یازما دیلینین ترجیح ائدیلمه‌سینی ساوۇنماقدادیرلار. پروْقرام داها چوْخ ایستانداردلاشمایی ترجیح ائدرکن اؤیرتمن‌لرین اؤنملی بیر بؤلۆمۆ لهجه‌لر قوْنۇسۇندا حساسیت‌لری اوْلان بؤلۆمۆ دستکله‌مکده‌دیر. باشقا طرفدن، بۇ تۆر بیر دارتیشما اؤیرتمن‌لرین کچۇا دیلی حاققیندا بیلینج گلیشدیرمه‌لرینه ده یارامیشدیر. 

باشقا اؤنملی دارتیشمالار دا آکادمیک متین‌لرین ایسپانیوْلجادان کچۇا دیلینه چئوریلمه‌سی و کچۇا دیلینده آکادمیک متین یازما قوْنۇسۇندا یاشانماقدادیر. ائییتیم باخانلیغی، بۆتۆن سینیفلار اۆچۆن ایسپانیوْلجا درس پیتیک‌لری حاضیرلاییب بؤلگه‌لره گؤندرمکده‌دیر. بۇ پیتیک‌لر یئرلی دیللره چئوریلسه ده اؤیرتمن‌لر چوْخۇ زامان اؤزلرینین و خالقین یارارینا اوْلمادیقلاری اۇیدۇرما کلمه‌لرین چوْخ قۇللانیلماسیندان و یئرلی دیلین دیل یاپیسینا اۇیمایان جۆمله‌لرین قۇللانیلماسیندان شیکایت ائتمکده‌دیر.

آیریجا، آکادمیک بیلگینین باشقا بیلگی تۆرلری قارشیسیندا سۆره‌کلی اوْلاراق سایقینلی بیر قوْنۇما یئرلشدیریلمه‌سی ده دارتیشما قوْنۇلاریندان بیر دنه‌سیدیر. چۆنکۆ داها چوْخ سایقینلی باتی اۇزای‌بیلیمی اۆرۆنۆ اوْلان "آکادمیک بیلگی"چوْخۇ زامان "ائورنسل" و "اه‌ن دوْغرۇ" بیلگی اوْلاراق قوْنۇملاندیریلماقدا، باتیلی اوْلمایان بیلگی ایسه "گه‌له‌نکسل" و "یئره‌ل" اوْلاراق زامان و مکانا حبس‌ائدیلمکده‌دیر. بۇ دۇرۇمدا "سوْیۇت"، "ائتگی‌سیز"، "صاف بیلیمسه‌ل" و "ائورنسل بیلگی" بۆتۆن بیلگی چئشیدلرینین و بیلمه بیچیم‌لرینین بیریلری طرفیندن تاریخده بللی بیر زاماندا و یئرده اۆره‌تیلمیش اوْلدۇقلارینی گؤز آردی ائتمکده‌دیر. بۇنا قارشیلیق باتیلی اوْلمایان هر تۆرلۆ بیلگیی ده "ائتنوْآکادمیک"، "ائتنوْاۇزبیلیم"، "ائتنوْبیلوْلوْژی" و "ائتنوْآستروْنوْمی" کیمی تئریملرله آدلاندیرماقدادیر. بۇ دا اصلینده یئنی – سؤمۆرگه‌چی ایلیشگی‌لرین اۆره‌تیلمه‌سینه و یاییلماسینا قاتقیدا بۇلۇنماقدادیر. بۇ اۇزدن بیلگینین سؤمۆرگه‌لشدیریلمه‌سیندن قوْپۇش اۆچۆن اؤیرتمن‌لر طرفیندن، اؤیرتمن یئتیشدیرمه پروْقرامیندا اۆچ آشامالی بیر یوْل تعقیب ائدیلمکده‌دیر. بۇ آشامالار بئله اؤزه‌تلنه‌بیلر:

- بیلگینین چئشیدلی ده‌یرلرله چئوریلی اوْلدۇغۇنۇ و بلیرلی بیر عیرقی جینسیت، کؤکنی و دوْلایسیلا بیر دۆشۆنۆش بیچیمینی تمثیل ائتدیغینین فرقینده اوْلماق اؤنملی‌دیر.

- گه‌له‌نکسل بیلگی‌لرین یئنی‌دن کشف‌ائدیلمه‌سی، ده‌یرلندیریلمه‌سی و اۇیقۇلانماسینین یانیندا بۇنلاری "بیلگی" دییل ده "گه‌له‌نکسل بیگلی" اوْلاراق کوْدلایان زامانساللیق و مکانساللیق بیچیم‌لرینین سوْرقۇلانماسی. 

- چئشیدلی بیلگی تۆرلری، آچیقجا بلیرلنمیش و باشی سوْنۇ قاپالی بیریم‌لری اوْلاراق ساده‌جه بیربیرلریله ایلیشگیلندیرمه‌مه‌لی؛ ترسینه یئنی آیدین اۆره‌تیم‌لره قاتقی اوْلاراق دۆشۆنۆلمه‌لی‌دیر.

اوْخۇل و توْپلۇم آراسینداکی ایلیشگییی یئنی‌دن تانیملاماق

‌پروْقراما قاتیلان اؤیرتمن‌لر، اؤنجه‌لری اؤزلرینی گه‌نه‌للیکله چالیشدیقلاری ایشلریله، اوْخۇللارییلا و اۇلۇسال مۆفردات ایله اؤزدشلشدیرمکده و "گلیشمه"، "یاشام نیته‌لییی" و "ایله‌ریله‌مه" کیمی قوْنۇلاردا دۇراغان فیکیرلری اوْلابیلمکده‌دیر. باشقا بیر دئییشله چوْخۇنلۇق اؤزۆنۆ بیر ائتنیک قرۇپا و ایچینده چالیشدیقلاری توْپلۇلۇغا اۆیه اوْلاراق تانیملاماقدا و بۇ بیچیمده تانیدماماقدادیر. بۇ قوْنۇدا پروْقرامین بیرنئچه ته‌مه‌ل آماجی اوْلمۇشدۇر: 

- یاشاملاری بوْیۇنجا چئشیدلی آیریمچیلیق‌لارا اۇغراماق‌دان و باتیلی "یاخشی یاشام" آنلاییشینا سئچه‌نکلی بیر دۆشۆنجه‌نین اوْلماماسیندان دوْلایی اؤز توْپلۇملارینا یادلاشمیش و کچۇا اکینجیندن اۇزاقلاشمیش اؤیرتمن‌لرین کیملیک‌لرینین یئنیدن قۇرۇلماسی؛

- اوْخۇلۇن توْپلۇمۇن بیر پارچاسی قیلیناراق توْپلۇمداکی یئرینی یئنی‌دن بلیرله‌نمه‌سییله قارشیلیقلی بیر ائش‌گۆدۆمۆ یئنی‌دن یارادماق؛

- اؤیرتمن‌لرین ائتگین بیر بیچیمده خالقین گۆنده‌لیک اییلشگی‌لرینه داخیل اوْلماسینی ساغلاماق و خالقلارین اؤز ایسته‌دیغی اوْخۇل تیپینی یارادماسی اۆچۆن گره‌کلی اوْرتامین ساغلانماسینا چالیشماق؛

- خالقین باشقا قامۇسال آلانلارا دا ائشیت قاتیلیمینین قوْشۇللارینی یارادماق.

بۇنۇ باشارماق اۆچۆن ائییتیمین توْپلۇمسال روْلۆ، یئرلی کندلرینده اۇیقۇلانان سؤمۆرگه‌چی دیلده ائییتیمین تاریخی، اؤیرتمن‌لرین توْپلۇم و اؤیرنجی‌لر حاققینداکی آلقی و تۇتۇم‌لاری، اوْخۇلاردا اکینجسه‌ل و دیلسه‌ل آیریمچیلیق و سینیفدا آیریمچیلیق کیمی پروْقرام قابسامیندا اه‌له آلینمیش، اؤیرتمن‌لرین خالقلا بیر آرایا گلدیغی اؤرنک تاساریلار اۇیقۇلانمیشدیر. بۇ سایه‌ده هم اؤیرتمن‌لر هم ده خالق، یۆکسک اؤیرتیمین "گلیشمه" اۆچۆن تک یوْل اوْلدۇغۇ اینانجیندان سییریلمیش، بۇنۇن یئرینه اؤز یئره‌ل اوْلاناقلارینی داها یاخشی آنلامانین اؤنه‌مینی وۇرقۇلامایا باشلامیش‌دیر. بۇنلارین دیشیندا اؤیرتمن‌لرین و خالقین بیر آرایا گلرک یاپیدقلاری رادیوْ و تلویزیوْن پروْقرام‌لاری اوْرگانیزه ائدیلمیش، آیریجا ائییتیمین فرقلی قوْنۇلارینین دارتیشیلدیغی ایللیک توْپلۇچالیشمالار دۆزه‌نلمه‌یه باشلانمیشدیر. بۇ چالیشمالارین دواملیلیغی اۆچۆن چوْخ ساییدا و ائتگین قاتیلیم ساغلانمیشدیر. "ایکی بیلگینین بیر آرایا گتیریلمه‌سی: اکینج‌لرآراسی ایکی‌دیللی ائییتیمین اوْلاناقلاری و سوْرۇنلار" باشلیقلی بۇ کوْنفرانس بؤلگه‌نین باشکندینده دئییل، داها یئر‌ه‌ل شهرلرده گرچکلشدیریلمیش‌دیر. بئله‌جه اؤزرک دۆزه‌نلمه‌نین نه قدر اؤنملی اوْلدۇغۇنا دیققت چکیلمیش‌دیر. آیریجا کچۇا دیلینین دستکلنمه‌سی آدینا سۇنۇم‌لارین داها چوْخ کچۇا دیلینده اوْلماسینا اؤزه‌ن گؤستریلمیش‌دیر.

اؤزرک یؤنه‌تیمین اوْلاسیلیق‌لاری

سیاسی و یؤنه‌تیمسه‌ل اوْلاراق ائیلمه کئچیلمیش اوْلماسایدی، یۇخاریدا بحث‌ائدیلن گلیشمه‌لرین همن هئچ‌بیری گرچکلشمه‌یه‌بیلیردی. ائییتیم، اؤلکه چایپیندا اؤزرک یؤنه‌تیمه کئچیشده اؤنملی بیر ایشلئو گؤرمۆش، خالقین ائتگین قاتیلیم‌لاری و اکینج‌لرآراسی ایکی‌دیللی ائییتیم سیاست‌لرینین بۆتۆن بؤلگه‌لرده اۇیقۇلانماسینی ساغلامیش‌دیر. آیریجا قۇرۇلان آغلار سایه‌سینده فرقلی بؤلگه‌لردن گلن ائییتیم تمثیلچی‌لری و سیویل توْپلۇم قۇرۇلۇشلارینین تمثیلچی‌لری ایللیک ائییتیم تاساریلارینی بؤلگه‌لرده‌کی دۇرۇما گؤره گلیشدیرمیش و باشقا بؤلگه‌لرله قارشیلاشدیرما اوْلاناغی بۇلمۇشدۇر. بۆتۆن یۇخاریدا دارتیشمالاری توْپارلاماق گره‌کیرسه، اکینج‌لرآراسیلیق قاورامی ائییتیم‌ده یالنیزجا بیر یؤنتم دییلدیر؛ عئینی زاماندا بیرچوْخ سؤمۆرگه سوْنراسی بؤلگه‌ده سؤمۆرگه قوْشۇللارینین گئریده بیراخدیق‌لارینین یئنی‌دن دارتیشیلمایا آچیلماسی اۆچۆن ده اؤنملی بیر پوْتانسیل داشیماقدیر. پرۇدا دا 1950’لرده گؤرۆلدۆغۆ کیمی ایکی‌دیللی ائییتیم، اؤز باشینا سؤمۆرگه‌چیلیغین بیتمه‌سینی ساغلامامیش، ائگه‌من سیاسال، ایقتیصادی و توْپلۇمسال دۆزه‌نین دؤنۆشدۆرۆلمه‌سینه یوْل آچمامیش‌دیر. آنجاق 1970’لردن باشلایاراق یئرلی خالق‌لار طرفیندن گلیشدیریلن اکینج‌لرآراسیلیق قاورامینین اوْرتایا چیخماسیلا، گیزلی مۆفردات‌لار سوْرقۇلانمایا باشلامیش، ائییتیم یؤنتم‌لرینین و قۇللانیلان درس گره‌چ‌لرینین سؤمۆرگه‌چی ایقتیدار ایلیشگیلرینی سۆره‌کلی نئجه یئنی‌دن اۆره‌تدیغی اوْرتایا چیخاریلمیش‌دیر. بۆتۆن بۆ گلیشمه‌لردن سوْنرا لاتین آمریکا جوْغرافیاسیندا دا اکین‌لجرآراسیلیق ایستک‌لری یایقینلاشمایا باشلامیش‌دیر.

سۇزانا ژاکوْبسن پرز

بۇ یازی “The Contribution of Post-Colonial Theory to Intercultural Bilingual Education in Peru: An Indigenous Teacher Training Programme” آدلی مقاله‌دن قیسیتلاناراق آلینمیش‌دیر. دوْلایسیلا یازیدا قۇللانیلان جۆمله‌لر اؤزگۆن متنین بیره‌‌بیر چئوریلری دئییل‌دیر. آدی چکیلن مقاله توْو سکووتناب- کانگاس، رابرت فیلیپسوْن، موْهانتی و پاندانین ائدیتؤرلۆیۆنده یایینلانان "Social Justice Through Multilingual Education" آدلی کیتاب دا باسیلمیش‌دیر.

تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک:

الف

اۇلۇسال(Ulusal)= ملی

اۇلاشیم(Ulaşım)= حمل و نقل

ایرماق(Irmaq)= نهر

اسکی(Eski)= قدیمی

اریشیم(Erişim)= دسترسی

آدا(Ada)= جزیره

آدای(Aday)= کاندید، نامزد

آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض

آیریلیقچی(Ayrılıqçı)= جدایی‌طلب

ایومه(İvmə)= شتاب، سرعت

آیریجالیق(Ayrıcalıq)= امتیاز

آیریشما(Ayrışma)= جدایی، انحلال

ائوریلمک(Évrilmək)= تکامل یافتن

آراج(Arac)= ابزار، واسط

آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق

ایله‌تیشیم(İletişim)=ارتباط

اکینج(Ekinc)= فرهنگ

ائشیت(Eşit)= برابر

اۇیارلار(Uyarlar)= سازگار می کند

اوْی(Oy)= رای

ائش‌گۆدۆم  (Éşgüdüm)= هماهنگ

ائتگیله‌شیم(Étgiləşim)= تعامل

ائتگن(Étgən)=فاکتور

ایچه‌ریک(İçerik)= محتوی

اؤنملی(Önemli)= مهم

اوْلۇملۇ(Olumlu)= مثبت

اوْلۇمسۇز(Olumsuz)= منفی

ائییتیم(Éyitim)= آموزش

آماج(Amac)= هدف

ائییتیمسه‌ل(Éyitimsel)= تربیتی

اوْخۇل(Oxul)= مدرسه

اؤنلم(Önlem)= تدبیر

اۇلۇس(Ulus)= ملت

ایلیشگی(İlişgi)= مناسبت، علاقه

آنامالچی(Anamalçı)= کاپیتالیست

انگلله‌مک(Engellemek)=جلوگیری کردن

آنامال(Anamal)= سرمایه

اسنکلیک(Esneklik)= انعطاف پذیری

آنایاسا(Anayasa)= قانون اساسی

اؤن‌قوْشۇل(Önqoşul)= پیش‌شرط

اؤن‌یارقی(Önyarqı)= پیش‌داوری

ایلیشگین(İlişgin)= عاید، مرتبط

ایلگیلی(İlgili)=مرتبط

آغ(Ağ)= شبکه

اؤنجل(Öncel)= قبلی، پیشین

ارگنلیک(Ergenlik)= بلوغ

اۆزگۆسه‌ل(Üzgüsel)= دراماتیک

آلابیلیرلیک(Alabilirlik)= کاپاسیته، ظرفیت

اوْنای(Onay)= تصدیق

ائگه‌من(Égemən)= حاکم‌

ائگه‌منلیک(Égemənlik)= حاکمیت

اؤرنک(Örnek)= مثال

اؤرتۆشمک(Örtüşmek)=منطبق بر هم

ائورنسه‌ل(Évrensel)= جهانی

آیرینتی(Ayrıntı)= جزئیات

آبارتماق(Abartmaq)= مبالغه کردن

ایگید(İgid)= قهرمان

اۆرۆن(Ürün)= محصول

اوْنارماق(Onarmaq)= ترمیم کردن، تعمیر کردن

اؤیکۆ(Öykü)= حکایه

اؤومه(Övmə)= ستایش، وصف

اوْران(Oran)= میزان

اوْرمان(Orman)=جنگل

ایلکه(İlke)= پرنسیب

ایلکه‌ل(İlkel)= ابتدائی

ایزله‌نیم(İzlenim)= تصور

ائیلم(Éylem)=کنش

ائتگین(Étgin)= فعال

اۆیه(Üye)= عضو

اه‌ک(Ek)=اضافی

ائدیلگین(Édilgin)= غیرفعال

اینسان‌بیلیمچی(İnsanbilimçi)= انسان‌شناس

ایشلوسه‌ل(İşlevsel)= تابعی

آیلیق(Aylıq)= ماهانه، حقوق

اؤندر(Öndər)= رهبر

آیدین(Aydın)= روشنفکر

آلت ‌قۇرۇل(Alt qurul)= کمیته

اۆستلنمک(Üstlenmek)= بر عهده گرفتن

ائش‌زامانلی(Éşzamanlı)= همزمان

اسینلنمک(Esinlenmek)= الهام گرفتن

ائش‌دیر(Éşdeyer)= معادل،هم ارز

ائیلمچی(Éylemçi)= فعال،اکتیویست

ائلشدیرل(Éléşdirel)= منتقدانه

آچی(Açı)= زاویه

آچیقجا(Açıqca)= آشکارا

اۇلۇسلارآراسی(Uluslararası)= بین‌المللی 

اؤزندیرمک(Özendirmek)= تشویق کردن

اؤزنه(Özne)= سوژه، فاعل

اؤزرک(Özerk)= خودمختار

اۆره‌تمه‌ک(Üretmek)= تولید  کردن

اۇیرۇق(Uyruq)= تابعیت شهروندی

آسی(Ası)= بنر

اوْیسا(Oysa)= در حالیکه

اوْلای(Olay)= حادثه

اؤلچۆت(Ölçüt)= معیار

اۇزام‌بیلیم(Uzambilim)=هندسه

اۇزای‌بیلیمی(Uzaybilimi)=کیهان شناسی

اۇزمان(Uzman)= متخصص

اۇزبیلیم(Uzbilim)= ریاضی

آختارماق(Axtarmaq)= انتقال دادن

اوْنۇر(Onur)= حیثیت

ائتمن(Étmeən)= فاکتور

ائییتیمچی(Éyitimçi)= پداگوگ، مربی كودک، متخصص تعليم و تربيت

اکلملنمه(Eklemlenme)= افزودن

ایرده‌لمک(İrdelemek)= بررسی نمودن

اؤز سایقی(Öz sayqı)= عزت نفس

ایلک‌اؤیرتیم(ilköyretim)= ابتدائی

اوْرتا‌اؤیرتیم(Ortaöyretim)= دبیرستان

ائییلیم(Éyilim)= گرایش

اؤیرتمن(Öyretmen)= معلم

اؤیرتیم(Öyretim)= تدریس، تعلیم

آییرد(Ayırd)= تمیز دادن

اؤزدش(Özdeş)= یکسان، عینا 

اؤزدشلشمک(Özdeşleşmek)= یکسان‌سازی

اوْلاسی(Olası)= ممکن، محتمل

اؤزلم(Özlem)= حسرت

اؤزه‌ل(Özel)= خاص

ایزلم(İzlem)= استراتژی

اؤزه‌للیکله(Özellikle)= به خصوص

اۇلۇشۇم(Oluşum)= شکل گیری

ایله‌تی(İleti)= پیغام

اوْلاناق(Olanaq)= امکان

ایلیشگینلیک(İlişginlik)= عایدات

اؤنه‌ری(Öneri)= پیشنهاد

اۇزلاشی(Uzlaşı)= اجماع

اؤن‌گؤرمک(öngörmek)= پیش‌بینی کردن

ائدینیم(Édinim)= اکتساب

اۆلکۆ(Ülkü)= ایده‌آل

اۇیقار(Uyqar)= مدنی

اۇدقۇ(Udqu)= پیروزی

آیریم(Ayrım)= فرق

اۇلام(Ulam)= کاتگوری، طبقه‌بندی

ائییتمسه‌ل(Éyitimsel)= پداگوژیک

آشیری(Aşırı)= افراطی

اؤزگۆر(Özgür)= آزاد

ارته(Erte)= بعدی

اؤزگۆون(Özgüven)= اعتماد به نفس

اک(Ek)= علاوه، ضمیمه

اؤزه‌تله‌مک(Özétlemek)= خلاصه کردن

اۇزلۇق(Uzluq)= هنر

آدلیم(Adlım)= مشهور

اۆستۆنلۆک(Üstünlük)= برتری

اۇیۇشمازلیق(Uyuşmazlıq)= عدم تطابق

اۇیۇم(Uyum)= هارمونی

آلقی(Alqı)= ادراک

اوْداق(Odaq)= کانون

ایچسه‌للشدیریلمه‌ک(İçsélleşdirilmek)= درونی‌سازی کردن

اؤیرتی(Öyreti)= دکترین، تز

اۇیقۇن(Uyqun)= مناسب

اۇلاشماق(Ulaşmaq)= رسیدن به

اۇیقۇلاما(Uyqulama)= تطبیق،پراتیک

اۇیقۇلامالی(Uyqulamalı)= عملی

اینانج(İnanc)= باور

آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت

ارته‌له‌مک(Ertelemek)= به تاخیر انداختن

آیاقلانما(Ayaqlanma)= عصیان،شورش، قیام

اؤزگۆن(Özgün)= اورجینال

ب

بۇلقۇ(Bulqu)= یافته

باشاری(Başarı)=موفقیت

باشاریلی(Başarılı)=موفق

باغلانتی(Bağlantı)= پیوند

بیریم(Birim)= واحد

بیرلشمیش میللتلر(Birleşmiş milletler)=سازمان ملل متحد

بۆتۆنجۆل(Bütüncül)= توتالیتر

بیریکیم(Birikim)= انباشت

باتی(Batı)= غرب

بوْللۇق(Bolluq)= رفاه

بنزشدیرمه(Benzeşdirme)= آسیمیلاسیون

بیچیم(Biçim)= فرم، شکل

باغلاج(Bağlac)= رابط

به‌للک(Bellek)= حافظه

بیلیم(Bilim)= علم،دانش

بیلیمسه‌ل(Bilimsel)= علمی

باغنازلیق(Bağnazlıq)= تعصب

باغداشیق(Bağdaşıq)= هموژن

بیلگی(Bilgi)=معلومات

بیلیم‌یۇردۇ(Bilimyurdu)= دانشگاه

بۇیرۇق(Buyruq)= فرمان

باغداشیقلاشما(Bağdaşıqlaşma)= هموژن سازی

باغیملی(Bağımlı)= وابسته

بیرئیسل(Biréysəl)= فردی

بلگه(Belge)= سند

باسقین(Basqın)= غالب

باخیش آچیسی(Baxış açısı)=زاویه دید

بیلیشسه‌ل(Bilişsel)= شناختی

بیلینج(Bilinc)= آگاهی

بوْیداش(Boydaş)= همسن

باریناق(Barınaq)= سرپناه 

باسیم(Basım)= چاپ

بیریجیک(Biricik)= تک،یگانه

باشکند(Başkend)= پایتخت

بلیرگین(Belirgin)= بارز

بیلرلنمه‌ک(Belirlenmek)= مشخص شدن، تعیین شدن

بیله‌شن(Bileşen)= کامپوننت، جزء

بؤلگه‌سل(Bölgesel)= منطقه‌ای

پ

پیتیک(Pitik)= کتاب

پراتیک(Pratik)= عملی

ت

تاریم(Tarım)= کشاورزی

ته‌مه‌ل(Temel)= اساس

توْپلۇمچۇ(Toplumçu) =سوسیالیست

توْپلۇم‌بیلیمچی(Toplumbilimçi)= جامعه شناس

تئزگن(Tézgen)= کاتالیزور

توْپلۇچالیشیم(Topluçalışım)= سمینار

تیکه‌ل(Tikel)= قسمی

تک ارکلیک(Tek erklik)= مونارشی

توْپلۇم‌بیلیمسه‌ل(Toplumbilimsel)= جامعه‌شناختی

توْپلۇمسال(Toplumsal)= اجتماعی

توْپلۇلۇق(Topluluq)= جمعیت

تۆزۆک(Tüzük)= نظامنامه

تؤرپۆله‌مک(Törpülemek)= سوهان زدن

تاسارلاماق(Tasarlamaq)= طراحی کردن

تئریم‌لر دیزگه‌سی(Térimlər dizgesi)= تئرمینولوژی

تاساری(Tasarı)= طرح، پروژه

توْپلاناق(Toplanaq)= کمپ

توْپلانتی(Toplantı)=نشست

تانیق(Tanıq)= شاهد

تۇغرالی(Turğalı)= رسمی

تک‌ال(Tekel)=انحصار

تاویر(Tavır)= رفتار،وضعیت

تۆره‌مک(Türemek)= مشتق شدن 

ج

جایدیریجی(Caydırıcı)= بازدارنده

چ

چاغ(Çağ)=عصر

چاغداش(Çağdaş)= معاصر

چئشید(Çéşid)= نوع

چالیشیم(Çalışım)= کمپین

چئشیدلیلیک(Çéşidlilik)= تنوع

چارپیدماق(Çarpıdmaq)= تحریف کردن

چئوره(Çévre)=محیط

چئلیشگی(Çélişgi)= متضاد

د

دایانیشما(Dayanışma)= اتحاد

دیره‌نیش(Direniş)=مقاوت

دیل‌بیلمسه‌ل(Dilbilimsel)= زبان شناختی

دۇیارلیلیق(Duyarlılıq)= حساسیت

دارتیشماق(Dartışmaq)= بحث کردن

دۇراق(Duraq)= ایستگاه

دؤنۆشۆم(Dönüşüm)= دگرگونی، تحول

دئنه‌تیم(Dénetim)= کنترل

دئنه‌ییم(Déneyim)= تجربه

دئنه‌مه‌ک(Dénemek)= آزمایش  کردن

دئوریم(Dévrim)= انقلاب

دایاتماق(Dayatmaq)= پافشاری کردن

دوْغال(Doğal)= طبیعی

دیل‌بیگلیسی(Dilbilgisi)= دستورزبان

دۆشرگه(Düşerge)= سایت

داغارجیق(Dağarcıq)= انبان

دوْناتیم(Donatım)= تجهیز

دئییشکن(Deyişken)= متغیر

دین ارکی(Din erki)=دین‌سالاری

دۆزئی(Düzéy)= سطح

دنگه(Denge)= تعادل

دئوینگن(Dévingen)= دینامیک

دۇیۇرماق(Duyurmaq)= اعلان کردن

دیش(Dış)= بیرون

درنک(Dernek)= انجمن

دوْلایسیلا(Dolayısıyla)= بنابراین

دوْلایلی(Dolaylı)= غیرمستقیم

دوْلایسیز(Dolaysız)= مستقیم

دانیشمانلیق(Danışmanlıq)= مشاوره

ز

زوْرۇنلۇ(Zorunlu)= اجباری

س

سؤزلشمه(Sözleşme)= قرارداد

سوْمۇت(Somut)= ناملموس

سۆره‌کلی(Sürekli)= مداوم

سۆره(Süre)=مدت

سۆرگۆن(Sürgün)= تبعید

ساوۇنماق(Savunmaq)= مدافعه نمودن

ساپلانتی(Saplantı)= فکر ثابت

سئچیم(Séçim)= انتخاب

ساوۇنمالی(Savunmalı)= دفاعی

سیخمان(Sıxman)= سپتامبر

سایقینلیق(Sayqınlıq)= اعتبار

ساییملاما(Sayımlama)= آمار

سئچه‌نک(Séçenek)= آلترناتیو

سۇچ(Suç)= جرم، گناه

سایقینلی(Sayqınlıq)= با پرستیژ

سیخی دۆزه‌ن(Sıxı düzen)= دیسیپلین

سوْرۇن(Sorun)= مسئله، مشکل

سوْوخا(Sovxa)= میراث

سۆره‌ج(Sürec)= پروسه

سیرالانیم(Sıralanım)= هیرارشی

سوْرۇملۇ(Sorumlu)= مسئول

سوْنۇج(Sonuc)= نتیجه

سینیر(Sınır)= مرز

سیمگه(Simge)= سمبل

ساو(Sav)= ادعا

ساپتاما(Saptama)= تثبیت

سیناق(Sınaq)= امتحان

سؤیلم(Söylem)= گفتمان

سؤمۆرگه(Sömürge)= مستمعره 

سؤمۆرۆ(Sömürü)= استثمار

سئچگینچی(Séçginçi)= نخبه‌گرا

ط

تۆر (Tür)= نوع

ق

قوْشۇل(Qoşul)=شرط

قارشیدلیق(Qarşıdlıq)= ضدیت

قییی(Qıyı)= ساحل

قوْنۇ(Qonu)= موضوع

قاورام(Qavram)= مفهوم

قوْشۇت(Qoşut)= پارالل

قالخینما(Qalxınma)= توسعه

قۇتسال(Qutsal) = مقدس

قیرآچان(Qıraçan)= آوریل

قۇزئی(Quzéy)= شمال

قامۇاوْیۇ(Qamuoyu)= افکار عمومی

قاتقی(Qatqı)= مشارکت

قیلاوۇز(Qılavuz)= راهنما

قۇرامسال(Quramsal)= تئوریک

قیریلقان(Qırılqan)= شکننده

قۇرغۇلاماق(Qurğulamaq)= طراحی کردن

قیتا(Qıta)= قاره

قاتمانلاشدیرماق(Qatmanlaşdırmaq)= افزودن

قوْنۇم(Qonum)= موقعیت

قوْرۇماق(Qorumaq)= محافظت نمودن

قیسیتلی(Qısıtlı)= محدود

قابساملی(Qapsamlı)= جامع

قایناق(Qaynaq)= منبع

قایناشما(Qaynaşma)= ادغام، تلفیق

قانیت(Qanıt)= دلیل

قۇرال(Qural)= قاعده

قۇرۇم(Qurum)= موسسه

ک

کؤکدنچی(Kökdençi)= رادیکال

کسین(Kesin)= قطعی

کز(Kez)= دفعه

کۆره‌سل(Küresel)= جهانی،گلوبال

کرال(kral)= پادشاه

کسینتیلی(Kesintili)= ناپیوسته

گ

گه‌له‌نکسه‌ل(Geleneksel)= سنتی‌

گؤرسه‌ل(Görsel)= بصری

گیریشیم(Girişim)= ابتکار،نوآوری

گؤزلملنمک(Gözlemlenmek)= مشاهده شدن

گۆنجللنمه(Güncellenme)= بروزرسانی

گؤزئتمک(Gözétmek)= نظارت کردن

گؤزگۆ(Gözgü)= آئیینه 

گه‌نه‌ل(Genel)= عمومی

گؤزآردی‌ (Gözardı)= نادیده گرفتن

گرچکدن(Gerçekden)=حقیقتا

گره‌چ(Gereç)= مواد

گه‌نه‌لگه‌(Genelge)= بخشنامه

گؤره‌جه(Görece)= نسبی

گؤرگۆل(Görgül)= تجربی

گؤسترمه‌لیک(Göstermelik)= نمایشی

گؤسترگه(Gösterge)= اشارت

گۆنده‌لیک(Gündelik)= روزمره

گۆونجه(Güvence)= گارانتی

گؤرئو(Görév)= ماموریت

گۆونلیک(Güvenlik)= امنیت

گۆون(Güven)= اعتماد

گؤوشک(Gövşek)= شل 

گره‌کلیلیک(Gereklilik)=الزام

گره‌کسینیم(Gereksinim)= نیاز، ضرورت،احتیاج

گلیشمک(Gelişmek)= توسعه  دادن

ن

نسنه‌ل(Nesnel)= آبجکتیو

نیته‌لیک(Nitelik)= کیفیت، وصف

نیته‌ل(Nitel)= کیفی

نیجه‌ل(Nicel)= کمی

قۇشاق(Quşaq)= نسل

قۇشۇل(Quşul)=شرایط

قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه

ندن(Neden)= سبب، علت

و

وطنداش(Vetendaş)= شهروند

وئری(Véri)= اطلاعات

والی(Vali)= استاندار

وئریملی(Vérimli)= مثمرثمر

وارسیل(Varsıl)= دارا

وئرگی(Vérgi)= مالیات

وارساییم(Varsayım)= فرضیه

ه

هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات

ی

یۆکۆملۆ(Yükümlü)= مکلف

یاساق(Yasaq)= ممنوع

یۆکسک‌اؤیرنیم(Yükseköyrenim)= آموزش عالی

یاسال(Yasal)= قانونی

یاسا(Yasa)= قانون

یؤن(Yön)= جهت

یؤنه‌تیم(Yönetim)= مدیریت، اداره

یؤنتم(Yöntem)=روش

یؤنتم‌بیلیمی(Yöntembilimi)= روش‌شناسی، متدولوژی

یؤنه‌تیمسه‌ل(Yönetimsel)= اداری

یانید(Yanıd)= جواب

یاپی(Yapı)= ساختار

یئره‌ل(Yérel)= محلی

یئرلی(Yérli)= محلی

یایقین(Yayqın)= رایج

یاشامسال(Yaşamsal)= حیاتی

یاساما(Yasama)= قانونگذاری

یاتیشدیرماق(Yatışdırmaq)= راضی نمودن، ساکن کردن

یاتیریم(Yatırım)سرمایه‌گذاری

آشاما(Aşama)= مرحله

یازقی(Yazqı)= سرنوشت

یاخلاشیق(Yaxlaşıq)= تقریبا

یئددیجه(Yéddicd)= هفته

یئرکیپ(Yérkip)= نقشه

یاردیم(Yardım)= کمک

یئته‌نک(Yétdndk)= خلاقیت، توانایی

یئترلی(Yétdrli)= کافی

یۇردداشلیق(Yurddaşlıq)= شهروند

یئتگین(Yétgin)= مکمل، کامل

یوْزلاشما(Yozlaşma)= انحطاط

یئتگی(Yétgi)= اختیارات

یاد(Yad)= خارجی

یوْخسۇن(Yoxsun)= محروم

یۆرۆتۆلمک(Yürütülmek)= به اجراء گذاشتن

یۆرۆتمه(Yürütme)= قوه مجریه

یۆجه‌لتمک(Yüceltmek)= تقدس‌زائی کردن

یالین(Yalın)= ساده

یازاناق(Yazanaq)= گزارش

یاپی‌بیلیمسه‌ل(Yapıbilimsel)= مورفولوژی

یئنیلمه(Yénileme)= ترمیم، بازسازی

یئنیلگی(Yénilgi)= مغلوبیت