اۇمۇد اۇرمۇلۇ
دۆنیا گهنهلینده ۷۰۰۰’ه یاخین، ایراندا ایسه تۇغرالی بیر وئری اۏلمادیغیندان دۏلایی اهن آز ۲۰’دن چۏخ دیلین دانیشیلدیغی بیلینمکدهدیر. بۇ دۇرۇمدا، هر اۇشاغین اؤز آنادیلینده ائییتیمه باشلاماسینی گؤزلهمک گرچکچی میدیر؟ بیر اؤلکهده دانیشیلان هر دیل اۆچۆن یازیلی بیر دیل سیستمی و مۆفردات اۏلۇشدۇرماق، اؤیرتمن یئتیشدیرمک و درس آراج- گرهجلرینین ساغلاما کیمی قۏنۇلار، ائییتیم باخانلیغی و ائییتیم قۇرۇملاری اۆچۆن زۏر و مالییتلی میدیر؟ ائگهمن دیلدن باشقا بیر دیل دانیشان آزینلیق یۏخسا ایرانداکی تۆرکجه اؤرنهیی کیمی چۏخۆنلۇق قرۇپلارا منصۇب عایلهلر اۇشاقلارینا اؤز آنادیللرینده دئییل ده ائگهمن دیلده ائییتیم وئریلمهسینی ایسترلرسه اۏنلارین ایستکلرینه می قۇلاق وئریلمهلیدیر، یۏخسا ائییتمسهل یاناشمالار و دیلین قۏرۇنماسی اۆچۆن وئریلن مۆجادیلهلر می دیققته آلینمالیدیر؟
ائییتیمده آنادیلینین قۇللانیلماسینین یارارلاری نهلردیر؟
بیرلشمیش میللتلر اۇشاق حاقلاری سؤزلشمهسینده هر اۇشاغین ائییتیم حاققینا صاحیب اۏلدۇغۇ(مادده ۲۸) و هر اۇشاغین عایلهسینین دانیشدیغی دیلی اؤیرنمه و قۇللانما حاققینا صاحیب اۏلدۇغۇنۇ(مادده ۳۰) بیلدیرمکدهدیر. کانگاس، گرهک عایلهنین سئچمهسیندن گرهکسه باشقا بیر سئچهنهیین سۇنۇلمامیش اۏلماسیندان دۏلایی اۇشاغین بیلمهدییی بیر دیلده ائییتیم گؤرمهسینین اۇشاق حاقلارینین پۏزۇلماسینا ندن اۏلدۇغۇنۇ بیلدیرمکدهدیر. آیریجا، کانگاس دیللرین قۏرۇنماماسی دۇرۇمۇندا دیللرله بیرلیکده بۇ دیللری دانیشان کیشیلرین صاحیب اۏلدۇغۇ بیلگیلرین ده(اؤرنهیین طیبی آماجلا قۇللانیلان بیتگیلره ایلیشگین بیلگی کیمی) یۏخ اۏلاجاغینی(دیللرین یۏخ اۏلما سۆرعتلری ایله ایلگیلی تخمینلر دئییشیکلیک گؤسترمکدهدیر) بیلدیرمکدهدیر. ایراندا یاپیلان بیرچۏخ چالیشمالاردا دا آنادیلی فارسجادان فرقلی اۏلان تۏپلۆلۇقلاردا گنج قۇشاقلار آراسیندا دیل ایتیریمی سۆرعتلیجه آرتدیغی ساپتانمیشدیر.
خاوییر آلبۏ، بۏلیویادا اۇیقۇلانان "اکینلجرآراسی و ایکیدیللی ائییتیم" آدلی باشاریلی دیل مۏدلینده یئرلی اۇشاقلارین سینیف تکرارینین جیددی اۏراندا آزالدیغینی و اۇشاقلارین اۏخۇلدا داها باشاریلی اۏلدۇغۇنۇ بیلدیرمکدهدیر. ایکیدیللی مۆفردات گلیشدیرمه اۇزمانی اۏلاراق گینه- بیسائۇ، نیجریه و مۏزامبیکده آنادیلینه دایالی ایکیدیللی ائییتیم مۏدللریله ایلیگلی چالیشمالار یۆرۆتن کارۏل بنسۏن، بۇ مۏدللرین اؤزهللیکله قیز اۇشاقلارینین ائییتیم دئنهییملرینی اۏلۇملۇ یؤنده ائتگیلهدییینی، قیز اۇشاقلارینین داها وئریملی بیر ائییتیمه اریشمهلرینی ساغلادیغینی و بئلهجه عایلهلرین ائییتیمه مۆداخیل اۏلماسینین اؤنۆنۆن آچیلدیغینی بیلدیرمکدهدیر.
قیسا سۆرهده آنادیلیندن ایکینجی بیر دیلده ائییتیمه کئچیلهرک ایکیدیللی ائییتیم یاپیلمیش اۏلۇر مۇ؟
چالیشمالار، بیرینجی دیلده(آنادیلینده) ائییتیمدن ایکینی بیر دیلده ائییتیمه کئچیشین قیسا سۆرهده یاپیلماماسی گرهکدییینی گؤستریر. کاتلین هیۇگ ۲۹ آفریقا اؤلکهسینده یاپیلان چئشیدلی آراشدیرمالاری اؤزهتلهیرک قیسا سۆره مۏدللری(۱ ایله ۳ ایل آراسیندا آنادیلینده اۏخۇما- یازما اؤیرتیلدیکدن سۏنرا ائگهمن دیله کئچیش یاپیلماقدادیر) یارارلی اۏلسا دا اۇشاغین سۆرعتلیجه ایکینجی بیر دیله کئچیش یاپماسییلا بۇ یارارین بئشینجی ایلده یۏخاۏلدۇغۇ سۏنۇجۇنا یئتیشمیشدیر. آنادیلی تهمهللی ائییتمین گرچک سۏنۇجلارینا آنجاق آلتی ایه سککیز ایل آراسیندا اۇزۇن سۆرهلی مۏدللرله اۇلاشیلابیلمکدهدیر. اۏن ایلده، حتی داها اۇزۇن بیرسۆرهده ایسه آنادیلینده قازانیلان تهمهلین باشقا بیر دیلده باشاریلی اۏلمایا و اؤیرنمهیه ائتگیسیله بیرلیکده کؤکلۆ دئییشیملر آنجاق گؤرۆلمهیه باشلانماقدادیر.
ایکیدیللی ائییتیم پراتیکده اۇیقۇلانابیلر می؟
سۇزان مالۏن آزینلیق دیللرینین ائگهمن دیلله یۆرۆتۆلن ائییتیم پرۏگراملارینا اکلملهندییی مۏدللری اله آلماقدادیر. بۇ مۏدللر بئش آشامالی اۏلاراق اۇشاغین آنادیلینده دانیشما آخیجیلیغی قازانماسینین یانیسیرا اؤزۆنه گۆونین اۏلۇشماسیندان یۏلا چیخاراق اؤنجه آنادیلینده سۏنرا دا اکلنهجک دیللرده اۏخۇما- یازمایی اؤیرنمهسینی اؤنگؤرمکدهدیر و بۇ مۏدللر بیرچۏخ یئرده باشارییلا اۇیقۇلانماقدادیر. بۇ مۏدللرده، ایکینجی ویا اۆچۆنجۆ دیلین هانسی آشامادا و نه اۏراندا ائییتیمه داخیل ائدیلهجهیی، مۆفرداتدا، اؤیرنجینین ایستکلرینه و احتیاجلارینا، وار اۏلان اؤیرتمنلره و گرهچلره گؤره دئییشیکلیک گؤسترمکدهدیر. اؤته یاندان اۇیقۇلامادا هم یۏخسۇل هم ده گلیر دۆزئیی یۆکسک عایلهلرین اۇشاقلارینین گئتدیی اۏخۇللاردا اۏلدۇقجا باشاریلی اۏلمۇش ایکیدیللی ائییتیم مۏدلی ده وار اۏلماقدادیر.
بۇ داها مالییتلی میدیر؟
۲۰۰۶ آفریقا ائییتیم باخانلاری تۏپلانتیسی اۆچۆن حاضیرلانان یارار- مالییت آنالیزی، آنادیلییه باشلاییب آشامالی اۏلاراق باشقا دیللره یئر وئرن ائییتیم پرۏگراملارینین تکدیللی ائییتیم پرۏگراملارینا گؤره داها آز خرجلی اۏلدۇغۇنۇ گؤسترمکدهدیر. بۇ پرۏگراملار باشلانقیجدا داها باهالییمیش کیمی گؤرۆنسه ده، خرجلمهلر زامانلا آزالماقدا و بئلهجه باشدا یاپیلان یاتیریما اۏرانلا داها چۏخ آرتیریم(اؤرنهیین اۇشاقلار سینیف تکرارلاریندان قایناقلانان خرجلردن قۇرتۇلماق) ائدیلمکدهدیر.
یاسالار یئترلی میدیر؟
شیلا آیکمان دیل و تئکنیک کیملییین بیربیریله اۏلان ایلیشگیسیندن و بۇ ایلیشگینین قارماشیقلیغیندان بحثائتمکدهدیر. عئینی تۆرکلر و تۆرکجه اؤرنهیینده اۏلدۇغۇ کیمی، باسقی آلتیندا تۇتۇلموش خالقلارین اؤز دیللرینی یئنیدن جانلاندیرما چابالاری، تۏپلۇمسال عدالت و اؤزرکلیک اۆچۆن سۆردۆردۆکلری داها گئنیش قابساملی مۆجادیلهلرییله بیرلشمکدهدیر. بۇ خالقلار؛ هم اؤز اکینجلرینه اۇیان، هم ده اۇشاقلارینین ایچینده دۏغدۇقلاری چۏخاکینجلی دۆنیایا قاتیلمالارینی و بۇ چۏخاکینجلی و کۆرهسل دۆنیانین نعمتلریندن یارارلانمالارینی ساغلایان ائییتیم پرۏگراملارینا صاحیب اۏلماق ایسترلر. فقط بۇ سادهجه یاسالار دئییشدیرمک دئمک دئییلدیر. جینگران و شیرین میللرین ده بیلدیردییی کیمی، هیندیستاندا سینیفلاردا آنادیلینین قۇللانیلماسینا یؤنهلیک اؤنهری قرارلارینا راغمن آزینلیق دیللرینی دانیشان قرۇپلار منصۇب بیرچۏخ اؤیرنجی هله ایکینجی بیر دیلین ایچینه "باتیریلاراق تکدیللیلشدیرمکده" ویا بۇ اۇشاقلارین آنادیللری سینیف ایچهریسینده آنجاق تۇغرالی اۏلمایان بیچیمده قۇللانیلماقدادیر. یاسالارین دئییشدیرلمهسینین یانیسیرا دیل یئرکیپلندیریلمهسینین یاپیلماسی، قایناقلارین آرتیریلماسی، آراشدیرما و ائیییتیم چالیشمالارینین یۆرۆتۆلمهسی ده ائییتیم سیاستلرینین اۇیقۇلامایا دؤنۆشمهسی اۆچۆۆن اۏلمازسا اۏلماز آدیملاردیر. ایراندا آنایاسال اۏلاراق فارسجا اؤلکهنین تک تۇغرالی دیلیدیر و یاسالارلا دئمک اۏلۇر باشقا دیللرین یاشام حاققی اللریندن آلینمیش و ائییتیم کیمی قۏنۇلاردا بلیرسیز بیر دۇرۇم داشیماقدادیر آنجاق ایران کیمی اؤلکهلرده دیللرین تۇغرالی اۏلماسیلا بیرلیکده ائییتیم و دیللرین داها گلیشمهلری و اۏلاناقلاردان ائشید یارارلانمالاری دۆشۆنمک اۏلۇر آرتی ایراندا سؤزده ده اۏلسا آنایاسانین ۱۵ مادهسی اؤلکهنین آزینلیق آنجاق ائگهمن دیلینین آیریجالیقلی رسمییتیله بیرلیکده باشقا دیللرینده فارسجا ایلا بیرلیکده قۇللانیلماسینی سؤیلهمیشدیر آنجاق بۇ مادده سۏن ۳۵ ایلده گرچکلشمهمیش و ائگهمن قرۇپ بۇ ماددهدن چۏخ چئشیدلی دیرلندیرمهلرده بۇلۇنمۇشدۇر آنجاق هله بۇ چالیشما یازیلیرکن فارس اۏلمایان ائتنیک قرۇپلار اۆچۆن آنادیلینده ائییتیم حاققی تانینمامیشدیر.
ائییتیمین آچاری دیل میدیر؟
یاپیلان آراشدیرمالارا گؤره یۏخسۇللۇق و آیریمچیلیق ائییتیمه اریشیمدهکی ائشیدسیزلییین تهمهل ندنلری اۏلمایا دوام ائتمکدهدیر. عایله یاپیسی(ائییتیم سئویهسی، سینیفسال فرقلیلیکلر و..)ایسه هله اۏخۇل باشاریسیندا تهمهل گؤسترگهدیر. مۆفردات، اؤیرتیم نیتهلییی، یئترلی اؤیرتمهنین و نیتهلیکلی اؤیرتیم گرهچلرینین اۏلۇب اۏلماماسی کیمی ائتگنلر ثابیت قبۇل ائدیلدییینده بیله، تک باشینا دیلین اۇشاقلارین ائییتیم باشاریسینا ائتگیسینی اؤلچمک اۏلدۇقجا زۏردۇر. گینه ده آنادیلی تهمهللی ایکی ویا چۏخدیللی ائییتیم مۏدلی، آزینلیق دیللرینی دانیشان قرۇپلارا منصۇب اۇشاقلارین ائییتیمینده اؤنملی بیر رۏل اۏیناماقدادیر. اهن راحات ائتدییی دیلده ائییتیم گؤرمه اۏلاناقلارینا صاحیب اۏلماق اۇشاغین یاشمداکی شانسینی اؤنملی اؤلچۆده آرتیرماقدادیر. حاق تهمهللی باخیش آچیسیندان ایکی ویا چۏخدیللی ائییتیمین نهاۆچۆن اۏلماسی گرهکدییینی، ائییتیمسهل باخیش آچیسیندان نهلر یاپیلماسی گرهکدییینی، اۇیقۇلامالی آچیدان ایسه، دۆنیاداکی بیرچۏخ باشاریلی اۇیقۇلامانین (فینلاندیا، کاتالۇنیا، باسک اؤلکهسی، یئنی گینه، ارتیره، نیجریه، گۇاتمالا، مالی، بۏلیویاداکی اۇیقۇلامالار) اؤیرتدیکلریندن بۇ طۆر بیر ائییتیمین نئجه ایشلهدییینی بیلیریک. بۇ دۇرۇمدا نهلر یاپیلابیلر؟
- دیل مۆجادیلهسینی صاحیبلنن سیاسی هؤرگۆتلر و سیویل تۏپلۇم قۇرۇلۇشلاری، اؤیرتمنلر، ائییتیمچیلر، آنادیلی فرقلی اۏلدۇغۇ حالدا سادهجه تۇغرالی دیلده ائییتیم گؤرمک زۏرۇندا قالمیش آنا- آتالار و دیلسهل چئشیدلیلیک و ائییتیمده چۏخدیللیلییین اؤنهمینی بیلن هرکس بۇ قۏنۇیلا ایلگیلی تۏپلۇمسال بیلینجی آرتیراجاق چالیشمالار یاپابیلر.
- فرقلی اؤلکهلرین باشاری اؤیکۆلاریندان درسلر چیخاریلابیلر و بۇ باشاریلی اۇیقۇلاما اؤرنکلری، سیاسال دستهیین عئینی اؤلچۆده اۏلمادیغی اؤلکهلره اۇیارلانابیلر.
- آنا- آتالارین اۇشاقلارین ائییتیمینده داها ائتگین رۏل آلمالارینین یۏللاری(اۏخۇل بایکۏتۇ و ائولرده تۆرکجه ائییتیم کیمی) زۏرلانابیلر.
- آراشدیرماچیلار بۇ قۏنۇلاری ایللیک اۇلۇسلارآراسی ائییتیم شۆرالاریندا و ایلهریلهمه یازاناقلاریندا گۆندمه گتیرهبیلر.
- حؤکۇمتلرین پلانلاما و ماددی قایناق آییرما قۏنۇسۇندا حرکته کئچمهسینی ساغلاماق اۆچۆن تۏپلۇمسال باسقینین آرتیریلماسینین یۏللاری آختاریلابیلر.
یاخلاشیق ۱.۳۸ میلیارد اینسان، یئرهل دیللری، باشقا بیر دئییشله داها آز بیلینن، یازیلی اۏلمایان ویا تۇغرالی ائییتیمده قۇللانیلمایان دیللری دانیشماقدادیر. بۇ سایی تخمینی اۏلاراق ۲۲۱ میلیۏن اۏخۇل یاشینداکی اۇشاغی قابساماقدادیر. آنادیلی تهمهللی ائییتیم یئرهل دیللری دانیشان اۇشاقلار اۆچۆن داها نیتهلیکلی بیر ائییتیم فؤرصتی سۇنابیلر.
بۇ یازینین گهنهل چرچئوهسی کتی وبلی طرفیندن، کارل بنسۏن دانیشمالیغیندا ساکس بیلیمیۇردۇ گلیشیم چالیشمالاری انستیتۆسۆنۆن Insights Education آدلی سۆرهلی یایینی اۆچۆن حاضیرلانمییشدیر.
ایلگیلی یازیلار:
تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک
ائییتیم(Eyitim)= آموزش
آنادیلی(Anadili)=زبان مادری
سۏرۇن(Sorun)= مسئله، مشکل
گهنهل(Gənəl)= عمومی
تۇغرالی(Turğalı)= رسمی
وئری(Veri)= اطلاعات
گرچک(Gərçək)=حقیقت
اۏلۇشدۇرماق(Oluşdurmaq)=تشکل دادن
اؤیرتمن(Öyrətmən)= معلم
آراج(Arac)= ابزار، واسط
قۏنۇ(Qonu)= موضوع
باخان(Baxan)=وزیر
قۇرۇم(Qurum)= موسسه
ائگهمن(Egemən)= حاکم
آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت
اؤرنک(Örnək)= مثال
چۏخۆنلۇق(Oxunluq)=اکثریت
قۏرۇماق(Qorumaq)= محافظت نمودن
سؤزلشمه(Sözləşmə)= قرارداد
سئچهنک(Seçənək)= آلترناتیو
بیلگی(Bilgi)=معلومات
آماج(Amac)= هدف
ایلیشگین(İlişgin)= عاید، مرتبط
قۇشاق(Quşaq)= نسل
اکینج(Əkinc)= فرهنگ
یئرلی(Yerli)= محلی
اۏران(Oran)=میزان
باشاریلی(Başarılı)=موفق
گلیشمک(Gəlişmək)= توسعه
اۇزمان(Uzman)= متخصص
دئنهییم(Deneyim)= تجربه
اۏلۇملۇ(Olumlu)= مثبت
یؤن(Yön)= جهت
وئریملی(Verimli)= مثمرثمر
اریشمک(Ərişmək)=دسترسی
سۆره(Sürə)=مدت
چئشید(Çeşid)= نوع
آراشدیرما(Araşdırma)= تحقیق
اؤزهتلهمک(Özətləmək)= خلاصه کردن
اۏخۇل(Oxul)= مدرسه
اۏخۇل(Oxul)= مدرسه
ائگهمن(Egemən)= حاکم
تهمهل(Təməl)= اساس
سۏنۇج(Sonuc)= نتیجه
اۇلاشماق(Ulaşmaq)= رسیدن به
آزینلیق(Azınlıq)= اقلیت
اکلملنمه(Əkləmlənmə)= افزودن
آشاما(Aşama)= مرحله
گۆون(Güvən)= اعتماد
اؤنگؤرمک(öngörmək)= پیشبینی
اۇیقۇلاما(Uyqulama)= تطبیق،پراتیک
گرهچ(Gərəç)= مواد
یۏخسۇن(Yoxsun)= محروم
دۆزئی(Düzey)= سطح
تۏپلانتی(Toplantı)=نشست
یاتیریم(Yatırım)سرمایهگذاری
یاسا(Yasa)= قانون
اؤزرک(Özərk)= خودمختار
قابساملی(Qapsamlı)= جامع
کۆرهسل(Kürəsəl)= جهانی،گلوبال
یئرکیپ(Yerkip)= نقشه
قایناق(Qaynaq)= منبع
آنایاسا(Anayasa)= قانون اساسی
گلیشمک(Gəlişmək)= توسعه
اۏلاناق(Olanaq)= امکان
آیریجالیق(Ayrıcalıq)= امتیاز
آیریمچیلیق(Ayrımçılıq)= تبعیض
یاپی(Yapı)= ساختار
گؤسترگه(Göstərgə)= اشارت
نیتهلیک(Nitəlik)= کیفیت، وصف
ائتگن(Etgən)=فاکتور
گرهکلیلیک(Gərəklilik)=الزام
ائییتیمسهل(Eyitimsəl)= تربیتی
باسقین(Basqın)= غالب
باخیش آچیسی(Baxış açısı)=زاویه دید
هؤرگۆت(Hörgüt)= تشکیلات
بیلینج(Bilinc)= آگاهی
اؤیکۆ(Öykü)= حکایه
ائتگین(Etgin)= فعال
یازاناق(Yazanaq)= گزارش
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر